پنجاه‌سالگی تئاتر شهر/استوانه استوار تئاتر ایران امروز پنجاه‌ساله می‌شود
آرش امجدی
به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز شنبه هشتم بهمن‌ماه 1401 خورشیدی، 314اُمین روز سال جاری، برابر است با ششم رجب 1444 هجری قمری و بیست و هشتم ژانویه 2023 میلادی.
50 سال پیش در چنین روزی در سال 1351، «تئاتر شهر» به بهره‌برداری رسید.
مجموعه «تئاتر شهر تهران»، در سال 1346 در زمان شهرداری منوچهر پیروز، توسط دکتر امیرعلی سردارافخمی و بیژن انصاری طراحی شد و ساخت آن 5 سال به درازا کشید. سردارافخمی از معماران پیشرو ایرانی بود که تحصیلات معماری خود را در مدرسه هنرهای زیبای پاریس ـ بوزار ـ آغاز کرد و تا پایان مقطع دکتری آن را ادامه داد و در سال 1342 به میهن بازگشت. او از نسل معماران پیشرو در دهه‌های چهل و پنجاه بود. چند ساختمان در تهران با قریحه هنری این معمار طراحی و بنا شده است؛ از آن میان ساختمان «خانه کودکان بی‌سرپرست»، ساختمانی در «پارک نیاوران» و «ساختمان جدید مجلس ایران». ساختمان جدید مجلس را سردارافخمی در سال 1355 طراحی کرد، در غیاب او ساخته شد و در خرداد 1383 گشایش یافت. طراحی آرامگاه صادق هدایت در «گورستان پرلاشز» پاریس نیز، از آثار این معمار ایرانی است. دکتر سردارافخمی در آذر 1399 در 91سالگی در پاریس درگذشت.
گشایش تئاتر شهر و اولین اجرای نمایش در آن
مجموعه «تئاتر شهر»، در روز یکشنبه 8 بهمن 1351 با نمایش «باغ آلبالو» اثر آنتوان چخوف با ترجمه سیمین دانشور به کارگردانی آربی آوانسیان، با بازی داریوش فرهنگ، سوسن تسلیمی، مهدی هاشمی، فریده سپاه منصور، فهیمه راستکار، پرویز پورحسینی، مهوش افشارپناه و شکوه نجم‌آبادی، به عنوان مدرن‌ترین سالن تئاتر تهران رسماً کار خود را آغاز کرد. در این زمان نیک‌پی شهردار تهران بود.
دکتر امیرعلی سردارافخمی درباره طراحی تئاتر شهر گفته است: «فرم نهایی سازه، در واقع با الهام از خاطراتی که از کودکی از معماری ایرانی داشتم به ذهنم رسید. در سال‌های جوانی جاهای مختلف مملکت مثل شیراز، اصفهان و حتی جاهای دورافتاده را دیدم و در جزئیات ساختمان‌های تاریخی این شهرها دقت کردم». سردارافخمی ساختمان تئاتر شهر را با بهره‌گیری از اَشکال مدور و طاق‌نماهای دستی و سازه‌های معماری مدرن طراحی کرد. دورتادور این ساختمان مدوّر ستون‌های قرینه به سبک ستون‌های تخت جمشید طراحی شده که حالتی خیمه‌گونه را در نگاه بیننده به وجود می‌آورد. بالای ساختمان هم گنبدی نیم‌مدوّر طراحی شده که «برج طغرل» و «معماری دوره ایلخانی» را به یاد می‌آورد. داخل ساختمان نیز از قرینه‌سازی بهره می‌برد. در ساختمان تئاتر شهر، ترکیب جالبی از کاشی و آجر وجود دارد. ترکیب کاشی به شکل انتزاعی و استفاده از آجر برجسته که در دوره‌های مختلف تاریخی موجود است.
ساخت تئاتر شهر و ویژگی‌های جالب و مهم آن
کار ساخت تئاتر شهر در سال ۱۳۴۶ در باغ کافه بلدیه سابق و کافه شهرداری وقت (پارک دانشجوی فعلی) آغاز شد؛ هرچند کار طراحی این ساختمان چند سال پیش از آغاز ساخت آن انجام شده بود. گفته می‌شود قرار بوده ساختمان جدید تئاتر جای یک کافه را بگیرد که به «کافه شهرداری» معروف بود و پاتوق برخی از هنرمندان و نویسندگان دوره خود بود.
سردارافخمی درباره دلیل انتخاب یک ساختمان دایره‌ای‌شکل برای ساختمان تئاتر شهر گفته بود که چون باغ کافه شهرداری قابل رؤیت از همه اطرافش بود، به نظرش رسید بهترین طرح برای اجرای چنین ایده‌ای، یک ساختمان دایره‌ای است: «در ذهنم بود که این سازه یک نما نداشته باشد و تمام اطرافش نما باشد».
مساحت بستر بنای تئاتر شهر سه‌هزار متر مربع و مساحت زیربنای آن هم پنج‌هزار و ۶۰۰ متر مربع است. همچنین درباره انتخاب مصالح برای ساختمان تئاتر شهر، سردارافخمی برخلاف برخی از معماران همدوره خود، اصرار ویژه‌ای به پرهیز از کاربرد شیشه و سنگ تراورتن داشت. از نظر او این مصالح با آب و هوا و اقلیم ایران سازگار نیست. او قبلاً در اولین کارهای خود از آجر استفاده کرده بود و به همین دلیل، به دنبال آجر رفت. از کارگاهی در شهرری تهران خواست که هم آجرهای نقش‌دار و هم کاشی‌های این بنا را بسازد. کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ ایرانی.
بخش‌های اصلی تئاتر شهر
مهم‌ترین ویژگی تئاتر شهر در پلان دایره‌شکلیِ آن است. این پلان ترکیبی از معماری یونان و روم قدیم و شبیه بناهای مربوط به نمایش مانند «کولوسئوم» در امپراتوری روم است. این نوع پلان در دوره قاجار وارد معماری ایران می‌شود. تالار اصلی که مهم‌ترین هدف سازندگان تئاتر شهر بود، در دو طبقه با ظرفیت حدود ۵۷۹ نفر طراحی شده است. این تالار از کلیه تجهیزات فنی از جمله صحنه‌گردان الکتریکی به قطر یازده و نیم متر، آسانسور دکور، سیستم آویزهای بالارونده برای دکور، دهنه متحرک صحنه، پرده و امکانات سینمایی، سیستم کامل نور و صدا و دستگاه‌های کنترل‌کننده برخوردار است و پرده آن نیز به صورت طولی بسته می‌شود. عمق صحنه ۱۵ متر، ارتفاع پرده صحنه ۱۰ متر، پهنای صحنه از جلو ۱۹ متر، پهنای صحنه از دهانه ۱۶ متر، پهنای صحنه از وسط ۲۶ متر و طول دهانه آن از ۱۲ تا ۱۴ متر تغییرپذیر است. مدتی بعد، دو «سالن چهارسو» و «تالار شماره ۲» نیز راه‌اندازی شدند. تالار چهارسو در طبقه زیرین، پشت ساختمان اصلی با طراحی آوانسیان، خاص نمایش‌های ایرانی که احتیاج به سن مدور دارد، با ظرفیت ۱۲۰ تا۳۵۰ تماشاگر ساخته شد.
تغییرات بعدی در تئاتر شهر
در سال ۱۳۵۹ با توجه به نیاز به سالن‌های جدید، یکی از انبارهای تئاتر شهر تغییر کاربری داده شد و به نام شهید حسن قشقایی نامگذاری گردید. این تالار با شکلی سه‌گوش در حدود ۲۵۰ نفر گنجایش داشت و برای اجراهای نمایش سنتی ـ ایرانی مناسب بود. با فعال شدن «تالار سنگلج» و به دلیل نامناسب بودن عمق صحنه «تالار قشقایی» و وجود دو نقطه کور برای تماشاگران، این تالار مدتی تعطیل شد، اما در سال ۱۳۸۱ با گنجایش ۱۵۰ نفر و عمق صحنه مناسب دوباره راه‌اندازی شد.
فضای خارجی تئاتر شهر نیز بر اساس نیاز تئاتر برای اجرای نمایش‌های خیابانی و آیینی طراحی شد و دو سن روباز دارد. با این حال یکی از ویژگی‌های طراحی آن، نداشتن هیچ حصار و ورودی بود و این ساختمان برخلاف دیگر سالن‌های نمایش در ایران، در زمان ساخت مرزی میان حریم خود و فضای شهری نداشت. ساخت تئاتر شهر در مرکز تهران، نمونه‌ای از پیشروی جامعه ایرانی به سوی مدرنیسم و در عین حال هنر ایرانی است. تئاتر شهر، در چهارراه ولی عصر (تقاطع خیابان‌های انقلاب اسلامی و ولی عصر) در ضلع غربی پارک دانشجو در تهران قرار دارد. تئاتر شهر، پنج دهه است که نماد تئاتر ایران است.
استوانه استوار تئاتر ایران، امروز پنجاه‌ساله می‌شود.
بازنویسی، تنظیم و اجرا: آرش امجدی
تهیه‌کننده: انسیه سمیع‌پور
انتهای پیام/
برچسب ها
