پلاسکو؛ مدرن‌ترین ساختمان خاورمیانه، از بنیان تا آوار
آرش امجدی
به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز آدینه سی‌ام دی‌ماه 1401 خورشیدی، 306اُمین روز سال جاری، برابر است با بیست و هفتم جمادی‌الثانی 1444 هجری قمری و بیستم ژانویه 2023 میلادی.
6 سال پیش در چنین روزی در سال 1395، ساختمان پلاسکو ـ نخستین ساختمان مدرن تهران ـ در آتش سوخت.
این ساختمان در میان سال‌های 1339 تا 1341 ساخته شد. ساختمان پلاسکو با بلندی 42 متر در زمان آغاز بهره‌بردای یعنی سال 1341، اولین آسمانخراش خاورمیانه به شمار می‌آمد. این ساختمان 17طبقه، در ضلع شمال شرقی چهارراه استانبول تهران، با اسکلتی فلزی، نماد تهران جدید و معماری مدرن در پایتخت و به عنوان یک نماد شاخص شهری به شمار می‌آمد. بازار شیک و مدرنی که 29 هزار متر مربع زیربنا داشت، با یک طبقه زیرزمین که حوض و صندلی‌هایی برای نشستن و وقت‌گذرانی در آن‌ها قرار گرفته بود، جای مناسبی برای خرید کردن بود و با بقیه مغازه‌ها و بازارهای سنتی پایتخت فرق داشت؛ یکی از اولین تجربه‌های ایرانی‌ها از «مرکز خرید» مدرن.
سقف بلند سازه و دیزاین دایره‌وار آن، گردش و دیدن ویترین فروشگاه‌ها را بسیار آسان ساخته بود. در طبقه 14 ساختمان پلاسکو، نخستین رستوران سلف سرویس تهران برپا شده بود.
ساختمان پلاسکو با 560 واحد تجاری، پس از بازار تهران، بزرگ‌ترین و معروف‌ترین مرکز تولید و فروش پوشاک ایران بود و دومین ساختمان بلندی بود که در آن آسانسور وجود داشت. وجه تسمیه ساختمان پلاسکو این است که حبیب القانیان بنیان‌گذار آن، مالک کارخانه پلاسکو بود که از جمله مصنوعاتش ظرف‌های ملامین و پلاستیک بوده است. «ساختمان بورس» فعلی تهران و «ساختمان آلومینیوم» که هنوز در تهران بر پای‌اند، و به ترتیب در سال‌های 1342 و 1343 به بهره‌برداری رسیدند، دیگر آسمانخراش‌های پایتخت ایران در آن زمان بودند، اگرچه ساختمان بورس با 68 متر بلندا، عنوان بلندترین ساختمان پایتخت را در دوسالگی ساختمان پلاسکو از آن گرفت.
معمار پلاسکو چه کسی است؟
به‌درستی روشن نیست که معمار ساختمان پلاسکو چه کسی بوده است. گروهی سازنده آن را فردی آلمانی و گروهی دیگر فردی کلیمی می‌دانند. در ساختمان پلاسکو با زیربنای ۲۹ هزار متر مربع، طبقه‌های اول تا چهارم مساحت بیشتری نسبت به دیگر طبقه‌ها داشتند. ساختمان در دو بخش ۱۵ و ۵ طبقه طراحی گردید و سازه بر این پایه شکل گرفت. راه‌پله‌های ساختمان نیز به سبک قدیم ایران، موزاییکی و دارای لبه‌هایی فلزکوبی‌شده بودند. سازه ساختمان پلاسکو تمام‌فولادی بود و نمای بیرونی‌اش نیز کلاف‌کشی و با فولاد بسته شده بود. با چنین روش ساختی، عمر مفید این سازه را ۲۰۰ سال تخمین می‌زدند. تا پایان عمر سازه، ساختمان پلاسکو هنوز تا فاصله‌ای قابل توجه از هر سو در پایتخت دیده می‌شد.
در ابتدای گشایش، تهیه‌کنندگان فیلم و شرکت‌هایی در نخستین طبقه‌ها دفتر گرفته بودند، اما کم‌کم از ساختمان رفتند. آقای البرزپور از مغازه‌دارهای قدیمی ساختمان پلاسکو گفته است: «اوایل ساختمان این‌طور نبود. در طبقه اول، همین مغازه‌ای که ما الآن در آن هستیم و از باقی واحدهای تجاری اینجا بزرگ‌تر است، به همراه بیشتر واحدهای تجاری طبقه اول متعلق به سینمادارها بود و کسانی که فیلم پخش می‌کردند. دفتر تهیه‌کننده فیلم گنج قارون همین واحدی بود که الان دست من است. بعد، کم‌کم تمام مجتمع را تولیدکننده‌ها و فروشنده‌های پوشاک گرفتند».
خداحافظی پلاسکو با پایتخت
ساختمان پلاسکو، درساعت 7 و 59 دقیقه 30 دی ماه 1395، در طبقات 8 و 9 دچار آتش‌گرفتگی شد و پس از 3 و نیم ساعت، در 54سالگی، به طور کامل فروریخت. معماری ساختمان پلاسکو همانند حرف L انگلیسی بود و همین موجب آن شد که ریزش ساختمان تنها در قسمت عمودی و برجی رخ دهد و به مغازه‌های پخش پوشاک قرارگرفته در بخش افقی سازه، خسارت چندانی وارد نشود.
از نمای سپید و سرخ سال‌های نخستین ساختمان پلاسکو و مجسمه تبلیغی «کانادا درای» نارنجی‌رنگ که روی برج نصب شده بود، در سال‌های آخر، تنها قطعه‌هایی فلزی باقی ماند بود. ساختمان پلاسکو برای خیلی‌ها در تهران یادگاری از دوران جوانی یا کودکی است. برای طراحان شهری و معماران نماد یک دوره از معماری در ایران است؛ اولین بنای بلند تهران با اسکلت فلزی که ورود به دوره‌ای جدید را نوید می‌داد. ساختمان پلاسکو بخشی از تاریخ و هویت تهران بوده است.
محقّق، نویسنده و گوینده: آرش امجدی
تهیه‌کننده: انسیه سمیع‌پور
انتهای پیام/
