نودسالگی دبیرستان تاریخی تهران (دیروز همین‌جا)
آرش امجدی
به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز آدینه دوم دیماه 1401 خورشیدی، 278اُمین روز سال جاری، برابر است با بیست و هشتم جمادی‌الاولای 1444 هجری قمری و بیست و سوم دسامبر 2022 میلادی.
90 سال پیش در چنین روزی در سال 1311، دبیرستان فیروز بهرام گشایش یافت.
فیروز بهرام بیکاجی فرزند یکی از زرتشتیان سرشناس و ثروتمند هند به نام بهرام جی بیکاجی بود. فیروز در شهریور 1274 در هندوستان به دنیا آمد و تحصیلات خود را در انگلستان ادامه داد. او در دی ماه 1294 در جریان جنگ جهانی اول هنگام سفر در دریای مدیترانه به دلیل اصابت اژدر به کشتی‌اش غرق شد. هفده سال پس از مرگ فیروز بهرام، در سال 1311 بهرام جی بیکاجی با صرف هزینه حدوداً هفتادهزار روپیه، بنایی را به یاد فرزند مرحومش بر روی قطعه زمینی متعلق به انجمن زرتشتیان تهران ساخت و نام آن را دبیرستان فیروز بهرام گذاشت.
مراسم کلنگ‌زنی این دبیرستان، در اُردی‌بهشت 1311 با برپایی جشنی بر روی زمین انجمن زرتشتیان برگزار شد و سنگ بنای آن به دست نیّرالملک هدایت که در آن زمان وزیر معارف بود، گذاشته شد. در این مراسم دینشاه ایرانی رئیس وقت انجمن زرتشتیان ایران بمبئی و رابیندرانات تاگور شاعر و فیلسوف هندی و چند تن از وزرا و بزرگان حضور داشتند. ساختمان دبیرستان فیروز بهرام، با سرپرستی اردشیر کیامنش و با راهنمایی ارباب کیخسرو شاهرخ در کمتر از 9 ماه ساخته شد و در 2 دی ماه 1311 گشایش یافت. دبیرستان فیروز بهرام در آغاز دخترانه بود و پس از ساخته شدن دبیرستان انوشیروان دادگر و انتقال دانش‌آموزان دختر به آن‌جا، به دبیرستان پسرانه تبدیل شد. نخستین مدیر این دبیرستان سهراب سفرنگ نام داشت که مدت یازده سال مدیر این دبیرستان بود.
معماری دبیرستان فیروز بهرام به دوره پهلوی اول برمی‌گردد. ویژگی‌های معماری این دبیرستان همچون ساختمان کتابخانه مجلس و ساختمان مرکزی بانک ملی، نشان از سرپرستی کیخسرو شاهرخ بر ساخت آن دارد. معمار دبیرستان فیروز بهرام، جعفرخان معمارباشی بود که در طراحی آن از اسلوب‌های هخامنشی استفاده کرده است. معماری این اثر همچون کاخ شهربانی و سردر باغ ملی، تلفیقی از معماری اروپایی و معماری کهن ایرانی است. استاد میرزا جعفرخان معمارباشی پسر مرحوم استاد قاسم معمار، در کاشان به دنیا آمد و در 1313 در تهران بدرود زندگی گفت. جعفرخان معمارباشی، استاد معمار در دوره مظفرالدین شاه قاجار بوده و آثار او تا دوره پهلوی اول ادامه داشته است. سردر باغ ملی و کاخ سبز سعدآباد، نقشه کاخ مرمر و سردر سنگی کاخ مرمر و نیز ایوان شرقی مدرسه سپهسالار در تهران از کارهای اوست. همچنین سردر ورودی مسجد قنبر علی خان و نیز کلاه‌فرنگی پادگان عشرت‌آباد، از دیگر آثار معماری جعفرخان معمارباشی است. سبک معماری دبیرستان فیروز بهرام به معماری نئوکلاسیک مشهور است. قرینه‌سازی در سه نمای شمالی، جنوبی و شرقی بنا به چشم می‌خورد. فرم گچ‌بری‌های به‌کاررفته در سقف این دبیرستان، از جمله موارد ارزشمند معماری آن شمرده می‌شود. نمای آجری ساختمان به پیروی از تقارنی که در بدنه ساختمان مشاهده می‌شود، کاملاً متقارن است. پنجره‌های قاب‌شده در تمام نما تکرار شده‌اند و قوسهای به‌کاررفته در آن‌ها، نشان از معماری قاجاری دارد. افزون بر آجر، از مصالحی چون کاشی، سنگ و گچ نیز در طراحی نمای ساختمان استفاده شده است. در ورودی راهروی دبیرستان فیروز بهرام، سنگ بنایی به طول تقریباً یک و نیم متر و عرض یک متر از جنس مرمر نصب شده و در آن، این متن از زبان کیخسرو شاهرخ با خط نستعلیق حک گردیده‌است:
اهورا. این دبیرستان که از دهش رادمنش بهرام جی بیکا جی به یادگار فرزند روانشادش فیروز که در آغاز شهریور ۱۲۷۴ خورشیدی برابر ۲۲ آگوست ۱۸۹۵ میلادی در بمبئی زاییده شد و در هشتم دیماه ۱۲۹۴ برابر ۲۹ دیسمبر ۱۹۱۵ جهان را بدرود گفته است، به نام دبیرستان فیروز بهرام، در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۱۱ خورشیدی بر روی زمین انجمن زرتشتیان پایه گذارده شده و به سرپرستی نیک‌اندیش اردشیر کیامنش ساخته و به رهنمونی و دستیاری این بنده آغاز و انجام و در دوم دیماه ۱۳۱۱ خورشیدی گشایش یافته برای برخورداری نونهالان و پاس و پایندگی جاویدانی به انجمن زرتشتیان تهران برگزار شد. کیخسرو شاهرخ.
در ضلع غربی دبیرستان فیروز بهرام، ساختمان دوطبقه‌ای با چهار اتاق وجود دارد که در سال ۱۳۲۵ توسط شخصی به نام اردشیر آذرگشسب، به یاد فرزندش اسفندیار که در چهارده‌سالگی بر اثر حادثه‌ای فوت کرده بوده، ساخته شده تا برای آموزش دانش‌آموزان به کار گرفته شود. این بنا، ساختمان اسفندیار نام دارد و جزئی از دبیرستان فیروز بهرام است. بنای ساختمان اسفندیار به صورت مکعب مستطیل است و در نمای آن از آجر مهردار و کاشی لعابدار استفاده شده. بیشتر قوس‌ها به صورت جناغی است و در آن از سرستونهای دوریک و کورینتین استفاده شده است. پلان ساختمان نیز متقارن و برونگراست. طراحی ساختمان اسفندیار، تلفیقی از شیوه اصفهانی و سبک نئوکلاسیک غربی استفاده شده است. البته در ورودی ضلع جنوب و بالای سردر ورودی از بالکن، از قوسهای هندی استفاده شده که شاید تأکیدی بریاد بنیانگذار آن که زاده هند بوده است، دارد. شیوه دوریک یا شیوه دوریسی یکی از سه شیوه کلاسیک در یونان باستان و معماری کلاسیک است. این شیوه که نام خود را از سرزمین مرکزی یونان گرفته است، اصلی‌ترین شیوه معماری یونان است؛ زیرا هم قدیمی‌تر و هم مشخص‌تر از سایر شیوه‌های یونانی است. ستون دوریک مشتمل بر بدنه ستون است که از قاعده دایره برخوردار است و از پایین به بالا از قطر دایره کاسته می‌شود. شیوه کورینتی یا کوریِنتی (به انگلیسی: Corinthian order) یا قُرِنتی نیز، شیوه اولیه از معماری کلاسیک یونانی و رومی بوده است. این شیوه در اواخر سده پنجم پیش از میلاد توسط کالیماخوس معمار ابداع و به کار گرفته شده و منسوب است به ناحیه کورینت در جنوب شرقی بخش مرکزی یونان. ویژگی آن سرستونی به شکل کاسه زنگ رو به بالا، با آرایش برگ کنگری به گرد آن است. ستون کورینتی ابتدا با امساک تنها در درون‌خانه پرستشگاه‌ها یا بناهای عمومی به کار می‌رفته، ولی حدود ۳۰۰ پیش از میلا به بعد، در ستون‌کاری بیرونی ساختمان نیز مورد استفاده قرار گرفته است.
دبیرستان فیروز بهرام مجهز به کتابخانه، تالار گردهمایی مجهز به سیستم‌های صوتی و تصویری، آزمایشگاه‌های فیزیک و شیمی و کارگاه کامپیوتر است. ساختمان دبیرستان فیروز بهرام نخستین بار در سال 1377 به طور کامل مرمت و نوسازی شد. در این پروژه، سقف‌ها، دیوارها، کاشی‌کاری و کتیبه‌های نما، گچ‌کاری‌ها و فرش کف‌ها و در و پنچره‌های چوبی بازبینی و بازسازی اساسی شد. دبیرستان فیروز بهرام در منطقه 12 شهرداری تهران، در خیابان جمهوری، خیابان میرزا کوچک خان واقع شده است.
سید حسین نصر رئیس دانشگاه شریف، پرویز شهریاری ریاضی‌دان و از چهره‌های ماندگار، عزت‌الله نگهبان پدر باستان‌شناسی مدرن ایران، کمال‌الدین جناب فیزیکدان، حسنعلی منصور نخست‌وزیر دوره پهلوی، هوشنگ نهاوندی وزیر علوم و رئیس دانشگاه تهران در دوره پهلوی، ایرج افشار رئیس کتابخانه ملی ایران و رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، سروش حبیبی مترجم و مهرداد بهار ایران‌شناس نامدار، از دانش‌آموختگان دبیرستان فیروز بهرام هستند. در حال حاضر امکان بازدید از فضاهای داخلی این دبیرستان به عنوان گردشگر وجود ندارد، اما می‌شود از نمای بیرونی مدرسه بازدید کرد.
دبیرستان فیروز بهرام تهران، امروز 90ساله شد.
محقق، نویسنده و گوینده: آرش امجدی
تهیه‌کننده: انسیه سمیع‌پور
انتهای پیام/
