یک سال پس از خاموشی مؤلف «جامعه شناسی نخبه کشی»

به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز سه‌شنبه هشتم فروردین ماه 1402 خورشیدی، هشتمین روز سال جاری، برابر است با بیست و هشتم مارس 2023 میلادی و ششم رمضان 1444 هجری قمری.

1 سال پیش در چنین روزی در سال 1401، علی رضاقلی ـ پژوهشگر  و نویسنده کتاب پرفروش «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» ـ بدرود زندگی گفت.

تولد، تحصیلات و زمینه پژوهش

علی رضاقلی در سال ۱۳۲۶ در شمیران تهران به دنیا آمد. در سال ۱۳۵۰ از دانشگاه تهران دانش‌نامه کارشناسی گرفت. پس از گذراندن خدمت سربازی، در سال ۱۳۵۳ برای ادامه تحصیل به دانشگاه سوربن و سپس «مدرسه سیاسی مطالعات عالی پاریس» رفت و در مقطع کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی سیاسی خواند. رضاقلی با پیروزی انقلاب اسلامی پایان‌نامه دکتری را نیمه‌تمام رها کرد و به ایران بازگشت و به پژوهش در حوزه‌های جامعه‌شناسی و اقتصاد سیاسی ایران پرداخت. با وجود اینکه عمده فعالیت‌های پژوهشی و مطالعاتی او غیرآکادمیک بود، اما مرجع‌های دانشگاهی، استادان و دانشجویان به نتایج مطالعات او توجه می‌کردند و بر آن نقد علمی می‌نوشتند. از این رو، آثار رضاقلی در دوره‌ای مرجع بخشی از تحقیقات حوزه علوم انسانی بود. از این پژوهشگر، افزون بر مقاله‌های متعدد، دو کتاب پرآوازه‌ی «جامعه‌شناسی خودکامگی» و «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» منتشر شده است.

آراء و نظرات رضاقلی

علی رضاقلی بر این باور بود که: «هیچ راهی برای رهایی اقتصاد ایران از توسعه‌نیافتگی وجود ندارد، جز اینکه اقتصاددان تاریخ بداند، سیاست‌مدار پاسخ‌گو باشد و مردم ناظر». رضاقلی اقتصاد سیاسی را تاریخی می‌دانست و از جهل نئوکلاسیک‌ها در این باره انتقاد می‌کرد. شاهنامه را هم یک اثر اقتصاد سیاسی می‌دانست و معتقد بود «بدون خواندن تاریخ و چرخه‌های شوم آن، یافتن راه حل برای رهایی از دام توسعه نایافتگی امکان‌پذیر نیست». او اساس کارش را از شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری شروع کرد تا به این ترتیب نظریه اصلی خود یعنی «توجه به تاریخ برای شناخت بیشتر جامعه و مسائل و پیچیدگی‌های چند وجهی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی» را ارائه کند. نتیجه این تحقیق و جستجوی فراوان، «تحلیل جامعه‌شناختی ضحاک ماردوش» بود که در قالب کتاب «جامعه‌شناسی خودکامگی» منتشر گردید. کتابی که جزء آثار پرمخاطب و پرفروش حوزه علوم انسانی شد. همچنین کتاب «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» عنوان پرخواننده‌ترین کتاب در حوزه مطالعات سیاسی در سال 1377 را در ایران به خود اختصاص داد.

معرفی کتاب جامعه‌شناسی نخبه کشی

کتاب جامعه‌شناسی نخبه‌کشی، تحلیلی جامعه‌شناسانه از برخی ریشه‌های تاریخی استبداد و عقب‌ماندگی در ایران و درباره‌ عملکرد نخبگان سیاسی و برخورد جامعه ایران با آنهاست. نویسنده در این کتاب در پی پاسخ‌گویی به این پرسش است که آیا تغییر و اصلاح در ساخت و بافت جوامع به دست نخبگان و از بالا انجام می‌شود یا بر اثر تحول در بستر اجتماعی و از پایین، و به تحلیل شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمان قائم مقام فراهانی، امیرکبیر و مصدق می‌پردازد. کتاب یادشده از چهار فصل تشکیل شده‌ است: فصل اول به بررسی ویژگی فرهنگ اقتصادی ایران اختصاص دارد و مؤلف با سیری اجمالی در تاریخ ایران از دوره مغول تا قرن نوزدهم، درمی‌یابد که فرهنگ اقتصادی پانصد سال اخیر ایران ویژگی‌های خاصی مانند وابستگی، مصرف‌زدگی و تسلیم تکنولوژی مدرن شدن دارد که کم و بیش ثابت مانده‌است. فصل‌های دوم تا چهارم نیز به بررسی موردی این حکم در خصوص قائم مقام فراهانی، امیرکبیر و مصدق پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه ساخت کلی کشور تمایل به نخبه‌کشی داشته ‌است. کتاب 238صفحه‌ای «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» نخستین بار در سال ۱۳۷۷ از سوی نشر نی منتشر شد و بارها چاپ شده است.

علی رضاقلی در 8 فروردین‌ ۱۴۰۱ در ۷۵ سالگی بر اثر بیماری قلبی در یکی از بیمارستان‌های تهران شمع وجودش خاموش گشت.

بزرگداشت و آثار چاپ‌نشده

مجله بخارا شبی را به پاسداشت پنجاه سال کوشش‌های علمی و پژوهشی او با عنوان «شب علی رضاقلی» در ۲۳ فروردین ۱۳۹۸، در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی برگزار کرد. «جامعه‌شناسی اقتصادی ایران: غارتی یا رقابتی»، «شرحی بر تاریخ مبارک غازانی به سبک نهادگرایان جدید» و «تاریخ اقتصاد سیاسی ایران به روایت شاهنامه فردوسی و با روش‌شناسی اقتصاد نهادگرای جدید» کتاب‌های در دست انتشار از علی رضاقلی است.

موسیقی استفاده‌شده در این پادکست:

Kissing The Butterfly's Wings (بوسه بر بالهای پروانه)

The Unfinished Story (قطعه)

Ali Jafari Pouyan (علی جعفری پویان)

بازنویسی، تنظیم و اجرا: آرش امجدی

تهیه‌کننده رادیویی: انسیه سمیع‌ پور

کانال تلگرام «دیروز همین‌جا»:

https://t.me/diroozhaminja

انتهای پیام/