بنا به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز شنبه ششم خردادماه 1402 خورشیدی، شصت و هشتمین روز سال جاری، برابر است با بیست و هفتم مِی 2023 میلادی، و هفتم ذی‌القعده‌ 1444 هجری قمری.

41 سال پیش در چنین روزی در سال 1361، وارطان هوانسیان ـ معمار ـ بدرود زندگی گفت.

تولد، تحصیلات اولیه و تدریس در پایتخت

وارطان هوانسیان، معمار ارمنی‌تبار اهل ایران بود. او از مدافعان سرسخت معماری مدرن در ایران به‌شمار می‌آمد. وارطان هوانسیان معروف به «آرشیتکت وارطان»، در سال ۱۲۷۴ در شهر تبریز در خانواده‌ای پر جمعیت متولد شد. او با استعدادی که طی دوران تحصیل در زمینه طراحی نقوش از خود نشان داد، پس از اتمام تحصیلات مدتی در سمت طراح در کارخانه قالی‌بافی آلمانی‌ها در تبریز مشغول به کار شد. سپس به تهران مهاجرت کرد و در این شهر به تدریس در مدارس ارمنیان پرداخت و تا سال ۱۲۹۷، که برای ادامه تحصیلات خود به پاریس رفت، در سمت عضو هیئت مدیره و مدرس در دبستان هایکازیان (Haykazian) مشغول به کار و تدریس بود.

تحصیل نقاشی و معماری، کارآموزی نزد آنری سواژ

وارطان هوانسیان در زمستان ۱۲۹۷، اواخر جنگ جهانی اول، راهی پاریس شد و به دلیل علاقه بسیارش به نقاشی به تحصیل در این رشته در «مدرسه هنرهای زیبای بوزار» پرداخت. اما پس از مدت کوتاهی به توصیه اطرافیان به رشته معماری روی آورد و در همان سال اول ورودش به پاریس،  در «مدرسه اختصاصی معماری پاریس» ثبت نام کرد. وی پس از چهار سال، از این مدرسه فارغ‌ التحصیل شد و بلافاصله تحصیلاتش را در رشته شهرسازی همان مدرسه ادامه داد. در سال ۱۳۰۱ تحصیلات معماری را به پایان رساند و پس از آن، به مدت ۱۳ سال در فرانسه به کار معماری پرداخت. وارطان هوانسیان در طی تحصیلات عالی به همراه گروهی از همکارانش به کار عملیات ترمیم خرابی‌های پس از جنگ جهانی اول در اطراف پاریس گمارده شد. در این کار اقبال با او بود، زیرا توانست مدتی زیردست معماری چیره‌دست به نام «آنری سواژ» (Henri Sauvage) تجربیاتی گران‌بها کسب کند و سپس، با افتتاح دفتر شخصی خود کار را ادامه دهد.

بازگشت به ایران و فعالیت‌های اولیه معماری

وارطان پس از ۱۷ سال اقامت در اروپا، در سال 1314 به ایران بازگشت و کوشش فراوانی صرف طراحی و ارائه طرح‌های جدید شهرسازی و معماری کرد. او در اداره شهربانی استخدام شد و همزمان در برخی مسابقات طراحی ساختمان نیز شرکت کرد، از آن میان؛ شرکت در مسابقه طرح بنای هنرستان دختران که در آن مقام اول را به دست آورد. او همچنین ساختمان «کلوپ افسران وزارت جنگ» را، که «گابریل گورکیان» طراحی کرده بود، به پایان رساند. در همین زمان، طرح «مهمانخانه بزرگ دربند» را تهیه کرد، اما به دلیل مشغله فراوان نتوانست بر چگونگی اجرای آن نظارت داشته باشد. در ۱۳۲۰، از طرف شهرداری تهران مأموریت یافت تا آیین نامه ساختمانی را تنظیم کند. هم‌زمان به سمت مهندس ارشد بانک سپه منصوب شد و به بنای ساختمان مرکزی و بسیاری از شعب این بانک در شهرستان‌های بزرگ پرداخت. به موازات این فعالیت‌ها، به طرح و ساخت چندین بنای تجاری، اداری، مسکونی و همچنین سینما برای کارفرماهای خصوصی همت گماشت.

راه‌اندازی نخستین نشریه معماری در ایران

مهم‌ترین فعالیت فرهنگی وارطان هوانسیان در ایران، تأسیس «انجمن آرشیتکت‌های ایرانی دیپلمه» در سال ۱۳۲۳ و انتشار «مجله آرشیتکت» در ۱۳۲۵ بود. این نشریه در واقع «نخستین نشریه تخصصی معماری در ایران» محسوب می‌شود که چاپ آن تا ۱۳۲۸ ادامه داشت، اما پس از شش شماره به علل مختلف انتشار آن متوقف شد. وارطان هوانسیان بار دیگر در سال ۱۳۴۰ اقدام به انتشار مجله‌ای با نام «معماری نوین» کرد که تا ۱۳۴۱ پنج شماره از آن به چاپ رسید.

وارطان هوانسیان در سال ۱۳۴۶ بر اثر تصادف در خارج از ایران از ناحیه سر مصدوم شد و عمل جراحی بر روی او قرار گرفت. شدت این تصادف به حدی بود که فعالیت‌‌های وی را تحت تأثیر قرار داد.

آثار معماری

آثار معماری وارطان هوانسیان را می‌توان در سه دوره یا مرحله معرفی کرد:

بناهای دوره اول از 1300 تا 1319:

وارطان هوانسیان با شروع فعالیتش در ایران، تحت تأثیر آموزش حرفه‌ای در پاریس، سعی داشت پاسخگوی موضوعات متنوع معماری باشد. به همین دلیل، شیوه‌هایی متفاوت از معماری را در طرح ساختمان‌ها به کار برد. شروع به کار در پاریس را می‌توان آغاز دوره اول فعالیت حرفه‌ای او دانست و طرح «مهمانخانه راه‌آهن در تهران» هم‌زمان با شروع جنگ جهانی دوم را می‌توان آخرین اثر وی در این دوره به حساب آورد. هنرستان دختران، هتل دربند (مهمانخانه دربند) و بخشی از کاخ سعدآباد، از دیگر کارهای وارطان هوانسیان در دوره اول فعالیت معماری اوست.

اما بناهای دوره دوم؛ از 1320 تا 1329:

این دوره دوران پرکاری و اوج فعالیت وارطان هوانسیان در ایران محسوب می‌شود. در این دوره، تأثیر روش او در ساخت بنا و اصول فنی و ساختمان سازی در بخش‌های مختلفی از شهر تهران و سایر شهرستان‌ها محسوس است. سینما دیانا (سپیده کنونی)، مهمان‌پذیر لاله، ساختمان جیپ، هتل (مهمانخانه) فردوسی، سینما متروپل ـ که اکنون نام سینما رودکی را بر خود دارد ـ و خانه مسکونی واقع در خیابان طالقانی (خانه گفتمان شهر و معماری)، ساختمان تجاری مسکونی اخوان، و مجموعه تجاری مسکونی جامی، در دسته این دوره از کارهای وارطان هوانسیان قرار می‌گیرد.

(ساختمان جیپ در تهران)       

بناهای دوره سوم فعالیت معماری وارطان هوانسیان، سال‌های میان 1330 تا 1339 را دربرمی‌گیرد. تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی در دهه ۱۳۳۰ و نیز تحولاتی که در زمینه پیشرفت مصالح و فناوری در اواخر این دهه در سطح کشور به وجود آمد، شیوه معماری وارطان هوانسیان را، هرچند که به نگرش شخصی خود همچنان وفادار بود، دچار تغییراتی محدود کرد. او در این سال‌ها کوشید تا تعادلی نسبی و منطقی میان روش خود و شیوه‌‌های نو و منطبق بر ذائقه عمومی ایجاد کند. مجموعه آثار وارطان در این دوره نشان از گرایش به سادگی در طرح جزئیات ساختمانی و تغییر در انتخاب مصالح و رنگ ساختمان دارد. دبیرستان حرفه‌ای نمازی در شیراز، ویلای شخصی خود وارطان در زعفرانیه، ساختمان بانک سپه شعبه مرکزی در اصفهان و ساختمان بانک سپه شعبه بازار‌ تهران، از کارهای این دوره وارطان به شمار می‌آیند.

درگذشت

وارطان هوانسیان، مهندس و معمار ایرانی، در ۶ خرداد ۱۳۶۱، در 86 سالگی در تهران شمع وجودش خاموش گشت.

موزیک استفاده‌شده در این پادکست:

آلبوم: نسیم بهاری

قطعه: ژیلا

آهنگساز : شهرداد روحانی

بازنویسی، تنظیم و اجرا: آرش امجدی

تهیه‌کننده رادیویی: انسیه سمیع‌ پور

کانال تلگرام «دیروز همین‌جا»:

https://t.me/diroozhaminja

انتهای پیام/