صدور فرمان «راحت کردن» امیر کبیر از سوی شاه قاجار

به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز سه‌شنبه بیستم دی‌ماه 1401 خورشیدی، 296اُمین روز سال جاری، برابر است با هفدهم جمادی‌الثانی 1444 هجری قمری و دهم ژانویه 2023 میلادی.

171 سال پیش در چنین روزی در سال 1230، میرزا تقی خان فراهانی ملقب و مشهور به «امیرکبیر» کشته شد.

میرزا تقی خان در سال 1186 در روستای هزاوه از توابع فراهان در استان مرکزی امروز زاده شد. پدرش کربلایی قربان، سمت آشپزباشی میرزا بزرگ قائم مقام اول فراهانی و بعد میرزا ابوالقاسم قائم مقام دوم را داشت. میرزا تقی خان به واسطه‌ هوش و استعداد ذاتی، مراتب ترقّی را به سرعت طی کرد تا جایی که در اثر حمایت‌های قائم مقام پس از طی مدارج لازم، به سرتیپی و ولایت آذربایجان رسید. در زمان محمد شاه قاجار در سال ۱۲۵۹ نیز به مأموریت سیاسی شرکت در کنفرانس «ارزنه‌الروم» برای حل اختلافات مرزی با دولت عثمانی رفت. میرزا تقی خان در این مأموریت که 2 سال به درازا کشید، ریاست هیأت نمایندگی ایران را بر عهده داشت. او به هنگام ولایتعهدی ناصرالدین میرزا در تبریز، سرپرست و مربی ولیعهد قاجار بود. پس از مرگ محمد شاه و با رسیدن ناصرالدین شاه به سلطنت در تهران، به مقام صدراعظمی دست یافت و از سوی شاه لقب «امیرکبیر» گرفت. همزمان به فرمان شاه تازه‌برتخت‌نشسته، امیر نظام (فرمانده‌ کل قوای نظامی) شد. پیوند سیاسی امیر با دربار قاجار به پیوند عاطفی نیز گره خورد و شاه یگانه خواهر تنی خود ـ ملک‌زاده خانم ملقب به عزت‌الدوله ـ را به عقد وی در آورد.

امیرکبیر در مدت 3 سال و 3 ماه صدارتش، به اصلاحاتی در زمینه‌های اداری، مالی، نظامی، فرهنگی، اقتصادی و سیاست خارجی دست زد و مصمّم شد تشکیلات اداری کشور را یکسره اصلاح کند. کارخانه‌های اسلحه و توپ‌ریزی احداث کرد، در تأسیس نیروی دریایی چند کشتی سفارش داد، در اصلاح دستگاه عدالت قجری، دیوانخانه را بر اساس اصول تازه‌ای بنیان گذاشت، فتنه‌ محمدحسن خان سالار والی خراسان ـ که طرفدار تجزیه‌طلبی و جدایی خاک خراسان از ایران بود ـ را فرونشاند، نخستین بیمارستان دولتی را بنا کرد، روزنامه‌ «وقایع اتفاقیه» را بنیان گذاشت و از همه مهم‌تر؛ در راه گسترش دانش، سنگ بنای «دارُالفنون» را نهاد.

امیرکبیر در به انجام رساندن اصلاحات و کوتاه کردن دست شاهزادگان قاجار در اداره‌ امور کشور و جلوگیری از دخالت آنان، بهای بسیار سنگینی پرداخت. او در اثر بدگویی درباریان نزد شاه به هدایت مهد عُلیا مادر شاه و دسیسه‌‎های این و آن، ابتدا در آبان 1230 از مقام صدارت عظمی برکنار شد. شاه با دادن حکومت کاشان قصد تبعید او را به کاشان کرد. در این هنگام، امیری نظام (فرماندهی کل قوای نظامی) همچنان با امیرکبیر بود. پس از مدتی و به دنبال فراز و نشیب‌های بسیار، امیر که همچنان در تهران بود و به کاشان نرفته بود، از سوی ناصرالدین شاه از همه‌ مناصب (امیری نظام و حکومت کاشان) برکنار گردید. یک یا دو روز بعد، امیر تحت‌الحفظ همراه با مادر، همسر و دو دخترش، راهی «فین کاشان» شدند. گفته‌اند شاه جوان در اثر سعایت درباریان، برای دورترکردن امیر از پایتخت، حکومت فارس، اصفهان یا قم را به او پیشنهاد داد، ولی امیر نپذیرفت!

امیر کبیر حدود 40 روز در کاشان تبعید بود، تا این‌که مخالفان وی توانستند با کوشش فراوان فرمان قتلش را از شاه بگیرند. سرانجام امیرکبیر را در 20 دی 1230 در 44سالگی، به دستور ناصرالدین شاه قاجار در حمام فین کاشان به قتل رساندند. فرمان «راحت کردن امیر» را، شاه برای حاج علی خان فراشباشی (حاجب‌الدوله که بعدها به اعتمادالسلطنه ملقب گشت، پدر محمدحسن خان اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات) نویساند. در آغاز، امیرکبیر را در گورستان «پشت مشهد» کاشان به خاک سپردند، اما چند ماه بعد به پایمردی همسرش عزت‌الدّوله، کالبد امیر را به کربلای معلّی بردند و در اتاقی که درِ آن به سوی صحن امام حسین علیه‌السلام باز می‌شود، به خاک سپردند. ناصرالدین شاه قاجار در زمان صدور فرمان قتل امیرکبیر، 20 سال داشت.

محقق، نویسنده و گوینده: آرش امجدی

تهیه‌کننده: انسیه سمیع‌پور

انتهای پیام/