رولان مارسل دوبرول؛ از پایه‌گذاران آموزش معماری در ایران

به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز چهار‌شنبه هشتم شهریور ماه 1402 خورشیدی، یکصد و شصت و سومین روز سال جاری، برابر است با سی‌ام آگوست 2023 میلادی و سیزدهم صفر 1445 هجری قمری.

40 سال پیش در چنین روزی در 30 آگوست 1983، رولان مارسل دوبرول Roland Marcel Dubrulle ـ معمار و شهرساز پرکار فرانسوی، و از پایه‌گذاران آموزش معماری در ایران ـ بدرود زندگی گفت.

رولان (رولاند) مارسل دوبرول در سال 1907 در شمال فرانسه متولد شد. او از 17 سالگی کارآموزی در دفتر معماری و کارگاههای ساختمانی را آغاز کرد و در 19 سالگی با رتبه ممتاز وارد «مدرسه هنرهای زیبای فرانسه» شد. سابقه حرفه‌ای دوبرول حاکی از پرکاری و توان استثنایی اوست. از سال 1932 در یازده کنکور مختلف معماری به عنوان کارآموز یا همکار شرکت کرد (بیمارستان زوریخ، شهرداری شانگهای، طرح جامع شهر برن، طرح جامع کاخ سلطنتی استکهلم)، تا اینکه در سال 1932 فارغ‌التحصیل شد. سال بعد هنگامی که به دلایلی غیرحرفه‌ای در کنکوری که در آن رتبه اول را کسب کرده بود برنده نشد، آن قدر سرخورده شد که پس از موفقیت در کنکور «ساختمان بورس تهران» بی‌درنگ کشور خود را به قصد ایران ترک کرد.

دوبرول در «شرکت ساختمانی باتینیول» از شرکتهای ساختمانی خارجی مستقر در تهران که در طرحهای جدید دوران رضا شاه فعال بودند، کار خود را در ایران آغاز کرد. طبق مدارک موجود، دوبرول در «اداره کل ساختمان ایران» نقشه‌های مقدماتی و اجرایی «کاخ دادگستری» را کشید و پس از انتقال دفتر فنی این شرکت به وزارت صنایع و معادن، طراحی نقشه‌های ساختمان جدید وزارتخانه را نیز برعهده گرفت. دوبرول و «محسن فروغی» دفتر فنی خود را در سال 1938 تأسیس کردند. او در تأسیس «هنرستان صنعتی وزارت صنایع و معادن» نیز همکاری داشت و در آن به تدریس معماری می‌پرداخت. بسیاری از شاگردانش در این هنرستان بعداً در دانشکده هنرهای زیبا به او پیوستند. دوبرول همزمان با احراز مقام مشاور در وزارت امور خارجه، حائز رتبه دوم کنکور ساختمان جدید وزارتخانه شد و پس از اتمام مراحل سفتکاری، مسئولیت خاتمه کارهای اجرایی، مدیریت کارگاه و تهیه مبلمان وزارتخانه را در سال 1938 به عهده گرفت. او در سمت مهندس کنترل برای وزارت دارایی عملیات اجرایی یک بیمارستان را نیز سرپرستی کرد.

مارسل دوبرول از سال 1937 میلادی همکاری با وزارت معارف وقت را آغاز کرد و از سال بعد در سمت سرمهندسی در آنجا مشغول به کار شد. «استادیوم 3000 نفره منظریه»، «توسعه پارک ورزشی امجدیه» و طرحهای مربوط به دانشگاه تهران عمده فعالیت او برای این وزارتخانه است. او افزون بر شرکت در تأسیس «دانشکده هنرهای زیبا» و ریاست یکی از آتلیه‌ها، «ساختمان باشگاه دانشگاه تهران» (باشگاه دانشجویان) (1941-1938) و دانشکده هنرهای زیبا (1941-1940) طراحی کرد و نظارت و مدیریت کلیه کارگاههای دانشگاه، از جمله دانشکده‌های فنی و حقوق را به عهده داشت. در سال 1941 با همکاری طراح پروژه، مهندس محسن فروغی، ساختمان «دانشکده حقوق» را به پایان رساند و از سال 1940 میلادی به مدیریت دفتر فنی این وزارتخانه برای احداث 12 دستگاه مدرسه ابتدایی در تهران منصوب شد. دوبرول در سال‌های آخر اقامت خود در ایران طرح جامعی برای محله وزارتخانه‌ها تهیه کرد و در کنکور محدود طرح «ساختمان وزارت دارایی» مقام دوم، و در کنکور جدید «ساختمان بورس تهران» رتبه اول را یافت. با آغاز جنگ دوم جهانی در اواخر سال 1939، دوبرول داوطلبانه به نیروی هوایی فرانسه ملحق شد. پنج ماه بعد به ایران بازگشت و در سال 1942 ایران را برای همیشه ترک کرد. پس از آن به مدت سه سال در سمت ریاست اداره شهرسازی سوریه تحت الحمایه فرانسه به تدوین طرح جامع شهرهای عمده سوریه پرداخت.

انبار پارچه‌ «شرکت قماش» معروف به «ساختمان قماش» در ضلع شمال غربی میدان راه‌آهن تهران، بنای دیگری است که دوبرول در ۱۳۱۷ خورشیدی طراحی کرد و «مهندس شقاقی» جزو محاسبانش بود. «باشگاه دانشگاه تهران» با کارکردهای چندگانه‌ تفریحی، اداری، و اقامتی، در فاصله‌ سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۰ به دست دوبرول و با همکاری محسن فروغی و «ماکسیم سیرو» طراحی و ساخته شد. دوبرول در سال 1945 به فرانسه بازگشت. با این همه، تا سالهای واپسین عمر دوستی خود را با بسیاری از همکاران خود در ایران حفظ کرد، اما دیگر پیشنهاد کار در ایران را نپذیرفت.

تأثیر فعالیت مهندسان خارجی در ایران بحث گسترده‌ای است. آنان از جهاتی مفاهیم جدیدی را به ارمغان آوردند، اما از طرف دیگر «موج مدرنیسم»، «معماری سنتی» ما را در نظر خودمان حقیر جلوه داد. این تأثیر تا به امروز هم باقی مانده است. کارهای دوبرول نیز با این دگرگونی همسو بوده است. نقش دوبرول در معماری ایرانی تنها محدود به طراحی و ساخت آثار برجسته نیست، بلکه بایستی او را در شمار پایه‌گذاران آموزش معماری و معلمی دلسوز و منضبط نیز دانست که تعدادی از نخستین معماران تحصیل‌کرده در ایران، زیر دست او تعلیم یافتند. او اساسنامه نخستین «مدرسه‌ عالی معماری» را در «وزارت پیشه و هنر» به همراه «کریم طاهرزاده بهزاد» نوشت و از 1317 تا 1319 در آن به تدریس پرداخت.

                                      ساختمان قماش در میدان راه آهن تهران     

در نگاهی اجمالی می‌توان نوع و شیوه کارهای او را «مدرنیست» و «ساختگرا» نامید. طرحهای بزرگتر دوبرول نظیر بناهای دولتی و «ساختمان بورس»، نمایی قرینه با تأکید بر بخش مرکزی دارند. سایر طرحهای او که برنامه متنوع‌تری دارند (ویلاهای مسکونی، استادیوم‌های ورزشی و ...)، با وجود نقشه‌های کاملاً کاربردی، در حجم و مصالح استفاده‌شده، تنوع و ابتکار بیشتری را نشان می‌دهند.

 رولان مارسل دوبرول در 30 آگوست 1983 در 75سالگی شمع وجودش خاموش گشت.

منبع: بخشی از مقاله «ارزش میراث رولان دوبرول»، مجله معمار شماره 11، نوشته: حمیرا اتحادیه، صفحات 67 -64

بازنویسی، تنظیم و اجرا: آرش امجدی

تهیه‌کننده رادیویی: انسیه سمیع‌ پور

کانال تلگرام «دیروز همین‌جا»:

https://t.me/diroozhaminja

انتهای پیام/