رضاقلی میرزا ظلی و نمونه‌های ناب و مَدرَسی تحریر در سنت موسیقی آوازی ایران
آرش امجدی
به گزارش خبرنگار اخبار ساخته‌ها؛ امروز یکشنبه بیست و سوم بهمن‌ماه 1401 خورشیدی، 329اُمین روز سال جاری، برابر است با بیست و یکم رجب 1444 هجری قمری و دوازدهم فوریه 2023 میلادی.
77 سال پیش در چنین روزی در سال 1324، رضاقلی میرزا ظلّی ـ خواننده نامدار آواز دستگاهی ایرانی ـ درگذشت.
رضاقلی میرزا ظلّی در سال 1285 متولد شد. پدرش احمد میرزا ظلی از نوادگان علی میرزا ظل‌السلطان پسر فتحعلی شاه بود که هنگام کودکی فرزندش درگذشت. رضاقلی میرزا زیر نظر برادر بزرگترش علی‌قلی میرزا پرورش یافت. هنگام تحصیل در دوره دوم متوسطه در اداره تلفن (مخابرات) استخدام شد، سپس به آموزگاری پرداخت. مدتی هم در مدرسه زرتشتیان تدریس کرد تا اینکه سرانجام در بانک ملی استخدام گردید.
ظلی هنگامی که با عارف قزوینی در رشت آشنا شد، فرصت یافت با موسیقی آوازی ایرانی آشنا شود. مدتی هم نزد ابوالحسن اقبال آذر تعلیم آواز دید. شهرت ظلّی در سال‌های پیرامون 1310 بود. او در سال 1312 صدایش را بر روی چند صفحه کارخانه کلمبیا ضبط کرد که تنها یادگارهای باقی‌مانده از آوازهای او به شمار می‌آید. رضاقلی میرزا ظلّی در حدود سال 1316 به بیماری سل دچار شد و پزشکان او را از خوانندگی منع کردند. بنا به تجویز پزشکان مدتی به شیراز و همدان رفت. اما توصیه پزشکان را گاه نشنیده می‌گرفت و ناگزیر می‌خواند.
رضاقلی میرزا ظلی در اثر پیشروی بیماری، در زمستان 1324 در بیمارستان بانک ملی تهران بستری گردید و سرانجام در 23 بهمن 1324 در 39سالگی درگذشت و در امامزاده عبدالله ری در خاک آرمید.
آثار ظلی و جایگاه آواز او
آن‌چه از صفحات صدای ظلّی باقی مانده، به همراه سه‌تار ارسلان درگاهی، یا ویولون استاد ابوالحسن صبا و یا پیانوی مشیر همایون شهردار است. ظلّی کنسرتی نیز به همراه استاد علی‌اکبر خان شهنازی نوازنده تار، در تهران اجرا کرد. او از خوانندگانی است که در صدایش هویت مستقلی داشت و در آوازهایش تحریرهای منحصربه‌فردی هست که در آواز دیگران نیست. تحریرهای صدای ظلی اگرچه به علت کیفیت پایین ضبط صدا در دوره‌ای که او می‌خواند و کنسرت می‌داد، چندان واضح نیست، اما از سرعت و ظرافت و دقتی برخوردار است که تقریباً به عنوان نمونه‌های ناب و مَدرَسی تحریر در سنت موسیقی آوازی ایران از آن یاد می‌شود. تحریرهای ریز پیوسته همراه با بیان شعر و کشش‌های بجا و درست اشعار که هنوز تاثیرش را در تاریخ موسیقی ما جاودانه نگاه داشته است.
ظلی به رغم عمر کوتاهی که داشت، آثارش در حد خوانندگان درجه اولی چون طاهرزاده، قمرالملوک وزیری، اقبال آذر، و اسماعیل ادیب خوانساری است. علیرضا میرعلینقی پژوهشگر موسیقی ایران، از قول شادروان فاخته‌ای نقل کرده است: «من دو نوار نیم‌ساعته سیمی از رضاقلی میرزا ظلی داشتم. اشرف پهلوی ابراز علاقه کرده بود که آنها را بشنود. من هم از طریق دکتر علینقی عالیخانی برایش فرستادم، اما دیگر نشانی از آنها نیافتم!».
آواز رضاقلی میرزا ظلی را بشنوید که ویولون استاد صبا آن را همراهی می‌کند.
بازنویسی، تنظیم و اجرا: آرش امجدی
تهیه‌کننده: انسیه سمیع‌پور
انتهای پیام/
