درگذشت نخستین کاوشگر علمی تپه قیطریه تهران
آرش امجدی
به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛ امروز سه‌شنبه هشتم آذرماه 1401 خورشیدی، 254اُمین روز سال جاری، برابر است با چهارم جمادی‌الاولای 1444 هجری قمری و بيست و نهم نوامبر 2022 میلادی.
12 سال پیش در چنین روزی در سال 1389، سیف الله کامبخش فرد ـ باستان‌شناس ـ درگذشت.
سیف الله کامبخش فرد در سال ۱۳۰۸ در تهران به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات در رشته باستان‌شناسی در دانشگاه تهران، در مراکز مختلف باستان‌شناسی از آن میان؛ موزه ایران باستان و مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران مشغول به کار شد. کامبخش به مدت ۷ سال در مؤسسه باستان‌شناسی دانشگاه تهران فعالیت داشت و در سال ۱۳۵۸ ریاست موزه ایران باستان را بر عهده گرفت. البته سال‌ها پیش از آن، در 1344، رئیس آرشیو فنی این موزه بود. وی عضویت در هیئت کاوش‌های تپه مارلیک (چراغعلی تپه در گیلان)، محوطه‌های پیلا قلعه و بیجار و همچنین سرپرستی پژوهش‌های باستان‌شناسی در نیشابور، تپه قیطریه تهران و محوطه آناهیتا در کنگاور را در کارنامه فعالیت‌های میدانی خود دارد.
یکی از تلاش‌های بسیار جالب توجه سیف الله کامبخش فرد، کاوش‌های او در تپه قیطریه تهران است. محوطه باستانی تپه قیطریه، از شرق به پارک قیطریه، از غرب به خیابان دکتر علی شریعتی، از شمال به تجریش و دزاشیب، و از جنوب به دروس و قلهک منتهی می‌شود. داستان از آنجا آغاز می‌شود که در اواخر پاییز ۱۳۳۷، در حین ساخت‌وساز ساختمان در تپه قیطریه تهران، آثاری از گورستانی 3200ساله کشف می‌شود که با پیگیریهای لازم، کامبخش‌فرد از طرف «اداره کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه» به‌عنوان سرپرست هیئت باستان‌شناسی مأموریت یافت تا در این تپه به کاوش بپردازد.
این کاوشها میان سالهای ۱۳۴۷-۱۳۵۰ صورت گرفت، اما تنها گزارش حفاریهای سالهای ۱۳۴۷و ۱۳۴۸ ارائه گردید. محوطه کاوش‌شده در این تپه با مساحتی حدود 5000 متر مربع، در بخش جنوبی باغ خانم صارم‌الدوله قرار داشت. در طی این حفاریها، ۳۵۰ گور باستانی کشف گردید که همه آنها در عمقی میان ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر از سطح تپه قرار داشتند؛ از این گورها 2500 ظرف و تعدادی ابزار و زیورآلات مفرغی به دست آمد. گورستان کشف‌شده در این تپه بسیار وسیع بود و مساحتی بالغ بر 15000 متر مربع را در بر می‌گرفت که این خود می‌تواند شاهدی بر اقامت طولانی‌مدت در این منطقه باشد.
دفن مردگان در این گورستان به‌صورت جنینی با دست و پای جمع‌شده و چمباتمه‌ای انجام می‌شده است، در حالی که نحوه قرارگرفتن آنها تابع هیچ قاعده‌ای نبوده، و گاهی به سوی شرق و گاهی به سوی غرب صورت می‌گرفته است. این امر فرضیه‌ای را به ذهن متبادر می‌کند که برپایه آن، در این تپه مردگان را در جهت تابش خورشید دفن می‌کردند، ضمن آنکه نقش خورشید به‌صورت ۴ دایره موازی و تودرتو بر روی ظروف این تپه نیز خود می‌تواند نشان‌دهنده اهمیتی باشد که این مردمان برای خورشید قائل بوده‌اند. کشف دکمه‌های لباس، سنجاق و زیورآلات و حتى خنجرهایی که احتمالاً همراه متوفا بوده، گواهی است بر این مدعا که ساکنان این تپه باستانی مردگان خود را با لباس دفن می‌کرده‌اند. در این گورها کنار مردگان، ظروف سفالین پر از غذای خشک‌شده و استخوان حیوانات اهلی مانند گوسفند وجود داشته است؛ ازاین‌رو، به نظر می‌رسد که این مردم به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته‌اند. افزون بر این‌ها، سرنیزه‌هایی برنزی را کنار مردگان رو به آسمان قرار می‌دادند تا بدین وسیله از متوفا دفاع کرده باشند.
در این تپه باستانی هیچ‌گونه آثار معماری به دست نیامده، مگر در محوطه مقابل دیوار شرقی بوستان قیطریه که به نظر می‌رسد ساکنان باستانی آن، اختلاف سطح در صخره‌های طبیعی و سنگی این منطقه را برای استقرار خیمه‌های خود مسطح و هموار کرده‌اند. از این امر، می‌توان این نتیجه را گرفت که ساکنان این منطقـه تـا دو ـ سه سـده پس از استقرار، به ساخت بنا نپرداخته، و به زندگی شبـانی و دامداری خود ادامه داده‌اند. گورستان تاریخی قیطریه، پس از منطقه باستانی ری، دومین کشف بزرگ باستان‌شناسی در تهران به‌شمار می‌رود.
کاوش‌های علمی قیطریه نظر کارگردان سینما پرویز کیمیاوی را هم جلب کرد. کیمیاوی فیلم «تپه قیطریه» را در سال 1347 برای تلویزیون ملی ایران تهیه کرد. «سفالگری نیشابور در سده‌های پنجم و ششم هجری»، «تهران سه هزار و دویست ساله بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی»، «معبد آناهیتا (کنگاور)»، «سفال و سفالگری در ایران از ابتدای نوسنگی تا دوره معاصر» و «آثار تاریخی ایران»، بخشی از تألیفات و پژوهش‌های علمی استاد کامبخش فرد است.
استاد سیف‌الله کامبخش فرد ـ باستان‌شناس و نخستین کاوشگر علمی تمدن تهران سه‌هزار و دویست‌ساله ـ در 8 آذر 1389 در 81سالگی شمع وجودش خاموش گشت.
محقق، نویسنده و گوینده: آرش امجدی (برگرفته از: دبا؛ مدخل قیطریه، تپه باستانی).
تهیه‌کننده: انسیه سمیع‌پور
انتهای پیام/
