درگذشت بنیانگذار موزه مقدم
آرش امجدی
به گزارش خبرنگار پایگاه اخبار ساخته‌ها؛امروز پنج‌شنبه نوزدهم آبان ماه 1401 خورشیدی، برابر است با پانزدهم ربیع الثانی 1444 هجری قمری و دهم نوامبر 2022 میلادی.
35 سال پیش در چنین روزی در سال 1366، محسن مقدم درگذشت.
محسن مقدم، نقاش، باستان‌شناس و از بنیان‌گذاران پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. محسن مقدم ـ فرزند محمدتقی خان احتساب الملک ـ حدود دو دهه پیش از پایان کار قاجارها، در سال 1279 در تهران به دنیا آمد. در سال 1291 در سال‌های کودکی برای تحصیل به اروپا فرستاده شد. در میانه جنگ جهانی اول به ایران بازگشت و در مدرسه صنایع مستظرفه در محضر استادانی چون کمال الملک ادامه تحصیل داد. مقدم پس از چند سال اقامت در ایران، به اروپا بازگشت. مدتی در بخش باستان‌شناسی موزه لوور در پاریس در کلاس‌های ژرژ کنتنو، باستان شناس معروف، آموزش دید و تا مدارج عالی تحصیل در آنجا را به پایان رساند.
محسن مقدم افزون بر باستان‌شناسی، در پاریس به نقاشی هم می‌پرداخت. او در سال‌های پایانی حضور خود در اروپا به عنوان نماینده فرهنگی ایران در نشست‌ها و نمایشگاه‌های متعددی حضور می‌یافت. وی در سال 1315 با سلما کویومجیان اهل بلغارستان ازدواج کرد. سلما نیز در فرانسه در رشته باستان‌شناسی و هنر تحصیل کرده بود. این زوج باستان‌شناس در همان سال ازدواج به ایران آمدند و یک سال بعد در 1316 در مرکز باستان‌شناسی به عنوان بازرس فنی هیأت باستان‌شناسی فرانسوی شوش به سرپرستی رولان دومکنم فعالیت تخصصی خود را آغاز کردند. آن دو، مدتی را نیز زیر نظر آندره گدار در موزه ایران باستان مشغول بودند.
محسن مقدم مأموریت‌های باستان‌شناسی و هنری متعددی را به انجام رساند که یکی از آن‌ها سرپرستی هیأتی بود که برای تهیه نقشه باستان‌شناسی گیلان در سال 1340 به ایران آمده بودند. بعدها این مأموریت توسط عزت الله نگهبان یکی از شاگردان استاد مقدم ادامه داده شد.
محسن مقدم افزون بر فعالیت‌های میدانی، فعالیت‌های علمی گوناگونی را در دانشگاه تهران به عهده داشته و از او به عنوان یکی از نخستین استادان آکادمیک باستان‌شناسی ایران یاد می‌شود. وی همچنین یکی از بنیان‌گذاران اصلی دانشکده هنرهای زیبا بوده است.
مقدم سرپرستی و نمایندگی ایران در نمایشگاه‌ها و کنگره‌های مختلفی را نیز به عهده داشته و نشان‌های افتخارآمیز زیادی را هم در شناسنامه کاری خود دارد. یکی از ویژگی‌های برجسته محسن مقدم، علاقه او از کودکی به گردآوری مجموعه‌های مختلفی چون تمبر، صدف، چپق و قلیان و آثار متنوع تاریخی بوده است. او و همسرش در طول زندگی خود رنج‌های زیادی را متحمل شدند تا توانستند مجموعه‌ای غنی از آثار و اشیاء تاریخی و هنری را گردآوری کنند. محسن مقدم بخش زیادی از آثار خود را از خارج از ایران خریداری می‌کرد و به ایران بازمی‌گرداند.
استاد مقدم در آبان ماه 1351 یعنی پانزده سال پیش از مرگ، خانه پدری خود در تهران را با تمام آثار موجود در آن، به دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا و گروه باستان‌شناسی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش در فرهنگ گذشته و نیز برای عموم مردم وقف کرد. دانشگاه تهران هم این خانه را به همراه تمام میراث ارزشمندش، در سال ۱۳۸۸ به موزه تبدیل کرد؛ خانه موزه مقدم که در خیابان امام خمینی قرار دارد.
استاد محسن مقدم در 19 آبان 1366 در 87سالگی شمع وجودش خاموش گشت و در امامزاده عبدالله شهر ری در خاک آرمید. استاد محسن مقدم، طراح نشان و لباس فارغ التحصیلی دانشگاه تهران نیز بود. نشان دانشگاه تهران، برداشت وتقلیدی است از نقشی که به صورت گچ‌بری‌شده در محوطه‌های دوران ساسانی، نقش‌برجسته‌ها و نقوش مهرهای این دوره دیده شده است و دراین مورد به‌ویژه تقلیدی است از پلاک گچ‌بری‌شده مکشوفه از شهر ساسانی تیسفون که آن را منسوب به خسرو ساسانی می‌دانند.
موزه مقدم یا خانه موزه مقدم، عمارتی تاریخی مربوط به اواخر دوره قاجار در تهران است که در آغاز منزل مسکونی محمدتقی خان احتساب‌الملک پدر استاد محسن مقدم بود. احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجار و رئیس اداره احتسابیه (شهرداری) تهران و وزیر مختار ایران در برن سویس بود. از ویژگی‌های بارز این موزه همگون بودن نسبی فضای معماری با آثار تاریخی موجود در آن است. فضایی با مساحت ۲۱۱۷ مترمربع شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری. ساختمان بیرونی (تابستانی) که در ضلع جنوبی حیاط بیرونی واقع شده، متشکل از دو بخش است: اتاق پیشخوان و اتاق پذیرایی.
پیشخوان در زمان محسن مقدم به عنوان اتاق جانبی سالن پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. در حال حاضر در بخشی از این اتاق به معرفی استاد مقدم و فعالیت‌های کاری و علمی ایشان در قالب عکس، لوازم شخصی و در بخشی دیگر به نمایش آثار تزئینی چوبی، وسایل آشپزخانه و صندوق‌خانه‌های قدیمی پرداخته شده‌است.
اتاق پذیرایی (سالن گاهنگاری) هم محل کار، فعالیت‌های علمی و پذیرایی از مهمانان بوده است. سعی بر آن شده تا در این قسمت، با بخشی از آثار و اشیاء تاریخی مجموعه موزه مقدم، توالی و تسلسلی از آثار تاریخی ایران در این سالن به نمایش گذاشته شود که نشانگر فرهنگ‌های گوناگون، در دوره‌های مختلف تاریخی هستند. آثاری چون: سفالینه‌ها، ابزارهای سنگی، مفرغینه‌ها، شیشه‌ها، مهرها، اثر مهرها، اشیاء فلزی و دیگر.
بخش دیگر خانه موزه مقدم، حوضخانه است که درواقع زیرزمین عمارت محسوب می‌شود. این زیرزمین در دوره مظفری همزمان با احداث خانه توسط محمدتقی خان احتساب‌الملک بنا شده‌است. تزئینات دیوارهای حوضخانه از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده‌های چهارم تا سیزدهم هجری است که سیر تحول صنعت سفال و کاشی ایران را به نمایش می‌گذارد.
بخش دیگر، کارگاه یا کتابخانه است که در آغاز کارگاه استاد محسن مقدم بوده که در سال ۱۳۳۷ ساخته شده، که در حال حاضر به منظور نگهداری از کتاب‌های استاد و دیگر کتاب‌های مرتبط با باستان‌شناسی و هنر، جهت استفاده پژوهشگران و عموم مردم، این محل تبدیل به کتابخانه شده‌است.
ساختمان اربابی (برج): این ساختمان در زمان حیات استاد محسن مقدم در سال ۱۳۴۵ و با کمک دکتر ابوالقاسمی ـ یکی از شاگردان ایشان در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران ـ به شکل قلعه‌های قرون وسطی اروپا ساخته شده‌است. استاد مقدم سعی داشته تا در این محل بخشی از هنرهای مردمی ایران را به نمایش بگذارد. این ساختمان بخش‌های مختلفی چون اتاق کدخدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی‌های قاجاری با مضمون استحمام، اتاق صدف، اتاق تدخین و زیرزمین با تزئینات سفال را در بر می‌گیرد.
ایوان قاجار: استاد مقدم در ضلع شمالی ساختمان اربابی (برج) ایوانی را بر پایه چند ستون و طاق ساخته‌است. این ایوان با استفاده از کاشی‌های دوران زندیه و قاجار مزین شده است. در وسط این ایوان، حوضچه مرمری کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه کار گذاشته شده که آب از آن فوران کرده و از طریق یک جوی باریک به داخل استخر می‌ریزد. استخر که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی واقع شده، در سال ۱۳۳۵ در جریان سفر استاد مقدم به اسپانیا، از روی استخر و آب‌نماهای باغ الحمرا ـ باغی از دوران صدر اسلام اسپانیا ـ الگو برداری شده است.
گلخانه: در انتهای غربی ضلع شمالی خانه موزه مقدم، گلخانه‌ای مزین به کاشی‌های لعابدار قدیمی و ازاره‌های سنگی کنده‌کاری شده زیبا با مضمون گل و گیاه ایجاد شده است. همچنین درخت بالنگ که بسیار پربار هم هست، در این گلخانه تا به امروز باقی مانده است.
دیوار تجدد: دو حیاط اندرونی و بیرونی با دیواری مرکب از چند عدد ستون مارپیچی و تعدادی طاق بر روی این ستون‌ها، با تزئینات کاشی و پایه‌ستون‌های حجاری‌شده، مشابه پایه‌ستون‌های کاخ چهل‌ستون اصفهان از یکدیگر جدا می‌شوند. استاد مقدم این پایه‌ستون‌ها را در هنگام تخریب کاخ خواهر ناصرالدین‌شاه به این محل انتقال داده‌است. دیوار تجدد توسط هوشنگ سیحون طراحی و اجرا شده است. و بالاخره؛ بخش اندرونی خانه موزه مقدم، شامل: زیرزمین، ایوان، اتاق قاجار، اتاق نشیمن، حیاط و سرایداری است.
منبع خبر: آرش امجدی
انتهای پیام/
