ایوانکی شهری تاریخی با پیشینه کهن در استان سمنان
طاهره ادیبی
به گزارش اخبار ساخته ها ، ایوانکی از توابع شهرستان گرمسار در استان سمنان و در حدود ۷۰ کیلومتری تهران واقع شده است. کاروانسراهای شاه‌عباسی، امیری، دادگر، یخچال تاریخی، آسیاب آبی، کوره آجرپزی، مسجد حاج نبی و ... از جمله جاذبه‌های ایوانکی است.
کلمه ایوانکی مرکب از دو واژه «ایوان» و «کی» است. ایوان لغتی پهلوی به معنای قصر و کاخ، و نیز به معنای پادشاه است. می‌توان نتیجه گرفت ایوانکی مقر حکومت و مرکز فرماندهی و جایگاه فرماندهان و بزرگان پادشاهان بوده است؛ مانند ایوان مدائن در تیسفون، ایوان کرخه در خوزستان، ایوان خسرو در کرمانشاه و نظایر این‌ها که منسوب به پادشاهان کیانیان یا پیشدادی بوده است.
تپه‌ها و محوطه‌های پیش از تاریخ در منطقه ایوانکی نشانگر آن است که قدمت زندگی انسان در ایوانکی به هزاران سال قبل باز می‌گردد، اما این موضوع نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد. آنچه از مجموعه شواهد و قرائن و تپه‌ها و محوطه‌های باستانی در اطراف شهر ایوانکی بر می‌آید این است که شهر قدیمی ایوانکی در محلی به غیر از مکانی که امروز شکل گرفته، قرار داشته است.
احتمالاً محوطه‌هایی نظیر «جل‌دره» یا «چل‌دره»، محوطه باستانی «قلعه‌پایین»، محوطه تاریخی «ملک‌گور» و «تپه لات حسین چال» از مکان‌هایی هستند که بخش‌های مختلف شهر قدیم ایوانکی را شکل داده بوده‌اند. به‌ویژه محوطه جل‌دره و قلعه‌پایین که تقریباً به یکدیگر پیوسته و یک مجموعه یکپارچه و منسجم را نشان می‌دهد.
در این محدوده چند قلعه، چند امامزاده و کاروانسرا وجود دارد که احتمالاً همه این‌ها با یکدیگر اجزای یک شهر نسبتاً بزرگ را تشکیل می‌داده‌اند. بسیاری از کهن‌سالان و محققان شهر ایوانکی نیز بر این تأکید دارند که جل‌دره در حقیقت چل‌دره یا مِلک گورِ شهر قدیم ایوانکی بوده و بر اثر زلزله تخریب شده است. احتمالاً تا اواخر دوره صفویه در آنجا زندگی جریان داشته و در آن زمان، بر اثر زلزله‌های مهیب شهر تخریب شده و جمعیت باقیمانده شهر به نقطه جدید نقل مکان کرده‌اند.
بر این اساس باید گفت شهر ایوانکی جدید احتمالاً از اواخر دوره صفویه شکل گرفته و تمام خانه‌ها و معماری سنتی محلات و بافت‌های قدیم شهر متعلق به بعد از دوره یادشده هستند.
مسجد حاج نبی
این مسجد شامل ۲ فرش‌انداز در جهت شرقی غربی است. شبستان جنوبی آن که محراب مسجد نیز در آن واقع است، عریض‌تر و فرش‌انداز شمالی کم‌عرض‌تر است. طاق مسجد دارای تویزه و قوس‌های جناغی است. قدمت این مسجد به اواسط دوره قاجار برمی‌گردد و این اثر ارزشمند با شماره ٢۶٠۴۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
کاروانسرای حاج اسماعیل دادگر
این کاروانسرا در فاصله حدود ۸۰ متری ضلع شرقی مسجد حاج نبی واقع شده است. کاروانسرا دارای حجره‌ها و شترخانه‌های مختلفی بوده و به شماره ٢۶۶۶٧ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
کاروانسرای امیری
تمام اجزای این کاروانسرا با خشت خام و چینه ساخته شده است. کاروانسرا ۲ طبقه بوده و حجره‌هایی در سمت حیاط و مال‌بندها در سمت جنوب کاروانسرا قرار داشته است. حجره‌های مسافران در طبقه دوم قرار داشته و حجره‌های طبقه اول احتمالاً مختص نگهداری مال‌التجاره بوده است. این اثر با شماره ٢۶۶٠۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
پل پهلوی ایوانکی
در مرکز شهر ایوانکی بنای پل تاریخی وجود دارد که دارای ارزش تاریخی فرهنگی است، این پل احتمالاً در سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۱۹ احداث شده است. این پل تاریخی با شماره ٢۶٠۵۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
دبستان ثنایی
در مرکز شهر ایوانکی و ضلع شرقی پل پهلوی بنای مدرسه وجود دارد. بر اساس تابلوی سر در این مدرسه نام آن «دبستان ثنایی» است و در سال ۱۳۲۸ خورشیدی توسط شخصی به نام فتح‌الله سنایی (عباس‌زاده) احداث و به آموزش و پرورش هدیه شده است. این مدرسه قدیمی‌ترین مرکز آموزش رسمی شهر ایوانکی بوده و با سابقه‌ترین افراد تحصیل‌کرده شهر تحصیلات دوران ابتدایی خود را در آن گذرانده‌اند. این اثر به شماره ٢۶٠۶٨ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آسیاب‌های آبی ایوانکی
یکی از پدیده‌های نادر و کم‌نظیر ایوانکی که فراوانی آن را در نقاط دیگر کمتر می‌توان یافت، وجود ده‌ها آسیاب آبی است که در نقاط مختلف ایوانکی به خصوص در اطراف شهر دیده می‌شود. این تعداد آسیاب برای تأمین آرد مورد نیاز مردم ایوانکی نبوده است، بلکه آرد تولیدی آن‌ها به نقاط دیگر حمل می‌شده یا به استفاده تعداد زیادی از کاروانیان و مسافران مسیر ری به خراسان می‌رسیده است.
کوره آجرپزی سنتی ایوانکی
از این کوره برای تأمین تمامی آجر مورد نیاز جهت احداث پل پهلوی شهر ایوانکی استفاده می‌شده و بعد از آن نیز کوره سال‌ها دایر بود، اما به‌مرور متروک شده است. قدمت این کوره بیش از یک‌صد سال است و تا حدود ۴۰ یا ۵۰ سال قبل مورد استفاده بوده است. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۷ با شماره ٢۶٠۶۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
یخچال تاریخی حاج نعمت قاسمی
بنای یخچال به شکل دایره‌ای به قطر ۱۱ متر و دارای تنها یک ورودی به عرض تقریبی یک متر از سمت شمال است. قدمت این بنا به اوایل حکومت قاجار می‌رسد و در سال ۱۳۸۷ با شماره ٢۶٠٨١ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلعه کافر
مسیر دسترسی به قلعه کافر از طریق دره‌های شرقی و غربی آن بوده و دو بخش شمالی و جنوبی آن غیرقابل صعود است. از سطح و اطراف این قلعه قطعات سفال‌هایی به دست آمده که نشان می‌دهد این قلعه در قرون ۶ یا ۷ هجری احداث شده و تا اواخر قرن دهم مورد استفاده قرار می‌گرفته و به احتمال زیاد از نوع قلعه‌های پناهگاهی و جایگاه مخالفان حکومت‌ها بوده است. این اثر در سال ۱۳۸۷ با شماره ٢۶٠۵٩ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
امامزاده میر محمد (ع)
در فاصله ۹ کیلومتری شمال شهر ایوانکی و در ضلع جنوبی روستای کرک بنای امامزاده میرمحمد واقع شده است. این امامزاده دارای پلان هشت‌ضلعی و سقف گنبدی است. بنای امامزاده میرمحمد با شماره ۵۶۴۵ در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
کوه چهل‌دختران
در بخش شرقی روستای کرک و در فاصله حدود ۲ کیلومتری بنای امامزاده میر محمد، کوه چهل‌دختران واقع شده است. با توجه به نمونه سفال‌های یافت‌شده در این محل قدمت آن را دستکم تا اوایل دوره تاریخی می‌توان تعیین کرد. این اثر در سال ۱۳۸۷ با شماره ٢۶٠٨۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
قلعه ظهرآباد
در کنار جاده آسفالت ایوانکی به دماوند و در فاصله حدود ۱۴ کیلومتری از روستای کرک، قلعه ظهرآباد واقع شده است. این قلعه خشتی دارای سه طبقه مجزا است و در دوران تاریخی مورد استفاده بوده است. قلعه ظهرآباد با شماره ۵۸۰۹ در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آب‌انبار تاریخی سردره
بنای این آب‌انبار شامل سردر ورودی، پلکان پاشیر مخزن آب و پوشش گنبدی است. آب‌انبار آب مورد نیاز مسافران عبوری از این منطقه را تأمین می‌کرده و قطعاً دارای قدمت بیشتری بوده و در زمان قاجار نسبت به بازسازی آن اقدام شده است. این آب‌انبار تاریخی با شماره ۵۶۳۱ در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
امامزاده عاقب (ع)
در فاصله ۵۰۰ متری جنوب غرب شهر ایوانکی بنای این امامزاده واقع شده است. بنای تاریخی و اصلی امامزاده با مصالح خشت و گل و بر شالوده از پی سنگی ساخته شده است. امامزاده با شماره ۵۶۵۹ در سال ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
کاروانسرای شاه‌عباسی ایوانکی
در فاصله ۳ کیلومتری جنوب غربی شهر ایوانکی بنای کاروانسرا واقع شده است. این کاروانسرا از بناهای شاخص چهار ایوانی دوره صفویه است و با شماره ۱۷۶۳ در سال ۱۳۷۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در فاصله ۲۰ متری بخش شرقی کاروانسرای شاه‌عباسی ایوانکی و درست در مقابل در ورودی آن نیز آب‌انبار کاروانسرا واقع شده است. این آب‌انبار نیز در سال ۱۳۸۷ با شماره ٢۶١٢٩ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
روستای شور قاضی
روستای شور قاضی از جمله روستاهای ایوانکی از توابع شهرستان گرمسار است که دارای طبیعت زیبا و منحصر به فردی است. این روستا در جنوب غربی ایوانکی واقع شده و تا این شهر ۲۴ كيلومتر فاصله دارد.
بهورد
منطقه گردشگری بهورد در ۳۲ کیلومتری شمال غربی ایوانکی، حد فاصل دشت و کوهستان واقع شده است. برای دسترسی به این روستا باید در جاده ایوانکی به تهران حدود ۱۸ کیلومتر را طی کنید و سمت راست به سمت شمال وارد جاده‌ای خاکی شوید که به سمت روستای گنداب (چند آب) می‌رود و فاصله ابتدای جاده تا این روستا حدود ۶ کیلومتر است، بعد از آن، مسیر جاده خاکی را به سمت شمال شرق ادامه می‌دهیم که از این نقطه به بعد بافت خاک تغییر کرده و جاده از میان تپه‌ماهورها می‌گذرد. وجود گونه‌های گیاهی مرتعی متنوع، فضای دلگشا و جذابی را در حاشیه کویر به وجود آورده است. منابع آبی، پوشش گیاهی و جانوری آن، کوه‌ها و ارتفاعات منطقه، جاذبه‌های گردشگری موجود در آن چون سد بهورد که در شمال شرقی روستا و با فاصله حدود ۱,۵ کیلومتری از آن قرار دارد، آبشارهای کوچک که در مناطق مختلف روستا پراکنده‌اند، یخچال، امامزاده خوشنام و امام سیاه آفتاب کوه قوچ در شمال روستا و اشکال مختلف سنگ‌هایی که توسط باد و آب ایجاد شده، می‌تواند ترکیبی زیبا از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی این منطقه را به میهمانان خود عرضه کند.
انتهای پیام/
منبع خبر: اداره کل میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی استان سمنان
