«کاخ مرمر» قطعه تکمیلی پازل معماری ایران 

 به گزارش خبرنگار پایگاه خبری اخبار ساخته ها، نشست تخصصی کاخ مرمر خوانشی بر معماری ١٣٢٠-١٣٠٠ به مناسبت روز جهانی معماری در محل موزه هنر ایران (کاخ مرمر) با حضور اساتید و پژوهشگران و دانشجویان حوزه معماری برگزار شد. 

در این نشست بهرام شافعی (معمار، مولف و پژوهشگر معماری معاصر) سام گیوراد (مرمت گر و پژوهشگر معماری معاصر) و نگار منصوری (معمار و پژوهشگر معماری معاصر) درباره تاریخچه و جزییات معماری و ویژگی های بنای کاخ مرمر سخنرانی کردند.

کاخ مرمر چگونه بنا شد و کاربری آن چیست ؟ 

 عمارت بسیار زیبا و قدیمی کاخ مرمر به دست معماران و استادکاران برجسته ایرانی با سنگ­های سبز رنگِ مرمرینِ منقوش به گل‌وبته، نقوش گیاهی و جانوری در مرکز تهران در باغ زیبایی با مساحت سه و نیم هکتار و زیربنای2870 مترمربع احداث شده است. کار ساخت آن از سال 1304 آغاز و بیش از یک دهه ادامه یافت.

نمای بیرونی بنا با سنگ­تراشی­های زیبا یادآور هنر هخامنشی است. در معماری عمارت، سبک­های مختلف اعم از ایرانی و غیره قابل مشاهده است. لئون تادوسیان معماری عمارت را به عهده داشت و یک نقشه­ کش به نام بوریس به همراه استاد حاج اکبر کاچار معمار، او را همراهی می­ کرد. 

تزیینات گوناگونی از هنر ایرانی هم­چون کاشی­کاری، سنگ­تراشی، آینه ­کاری، خاتم کاری در این بنا قابل مشاهده است. هنرمندان برجسته ­ای مانند استاد حسین ­کاشی ­تراش اصفهانی، محمد صنیع خاتم، حسین عبدالباقی کاشانی و جمعی از استادکاران ممتاز کشور در ساخت این بنا اهتمام داشته ­اند. 

استخوان­بندی و سفت کاری عمارت تا سال 1313 پایان یافته بود و هنرمندان مختلف هر کدام بخشی از بنا را با هنر دست خود مزین نمودند. این بنا در 30 خرداد 1357 با شماره1606 به ثبت ملی رسید.

برای ورود به تالارهای طبقه فوقانی، از یک سرسرا گذر خواهد شد که مملو از تزیینات چشمگیر و خیره ­کننده است. در طبقه بالا تالارهایی با نمایش نقاشی و نگارگری ایرانی، هنر بافته، خوشنویسی و کتاب­ آرائی، با آثاری ممتاز قرار دارد.

تالار ورودی یا سرسرا، مجموعه­ ای کم ­نظیر از تزیینات داخلی بنا را به نمایش می­ گذارد. دیوار­ها تا ارتفاع یک متر از سنگ مرمر زرد متمایل به نارنجی و سقف دارای گچ­بری و رنگ­آمیزی با ته رنگ سبز است. 

پلکان مرمری با سنگ­تراشی و نقش ­بندی برجسته، برگرفته از هنر هخامنشی و ساسانی و آراسته به نقوش گل­ و­بته با شاخ و برگ گیاهان است. در بالای سرسرا، طاق گنبدی شکلی قرار دارد که طرح آن الهام گرفته از گنبد مسجد شیخ لطف ­الله و اثر هنرمندانی چون استاد حسین لرزاده، حسین کاشی ­تراش، اسماعیل خاک­ نگار­مقدم، ابراهیم کاظم پور است  و همراه با تزیینات مقرنس گچی، کاشی­کاری هفت رنگ ِ‌حاج محمود اَرش ­نگار و طرح­های استاد حسین بهزاد، تذهیب و منقوش شده است. 

در گلوگاه گنبد مشبک­­های منقوش و خیره­ کننده ­ای نور را به فضای داخلی بنا پیوند می­ دهد. دیوارهای شمالی و جنوبی سرسرا مزین  به تابلوهایی از هنرمند آلمانی آلبرت هونمان با مضامینی از خطوط راه­ آهن و بندر- به احتمال زیاد مربوط به ایستگاه راه آهن پل ورسک و بندر نفت­ خیز خارک ­_ و تابلوی دیگری از عمارت تخت­ جمشید و کاخ آپادانا است. 

علاوه­ بر­این بر دیواره غربی و شرقی، دو نگاره روایی همراه با تذهیب اثر حسین طاهرزاده بهزاد در ارتفاع شش متری دیده می­ شود. در کنج سرسرا مقرنس­های گچی به شکل آویز­های قندیل مانند با نقوش گیاهی زیبایی جلوه گری می­ کند. درهای ورودی هر تالار با تأثیر­پذیری از هنر ساسانی شامل نقوش روایی، شکارگاه،گیاهی و حیوانات اسطوره ­ای اثر استاد سید علی و استاد نوروز منبت شده است. مسیر گردش در موزه از سمت راست طبقه همکف با تالارهای گذر تاریخ آغاز می­ شود،که چهار تالار در همکف و نه تالار در طبقه بالا را در بر می­‌گیرد.

«کاخ مرمر» قدم زدن در شکوه هنر معماری ایران 

«بیژن شافعی» در ابتدای این نشست گفت: قدم زدن در کاخ مرمر که اکنون به موزه هنر ایران تبدیل شده روایت شکوه هنر ایران از دوران باستان تا دوران معاصر است تماشای معماری باشکوه کاخ کشف راز معماری ایرانی است، کاخ مرمر قطعه تکمیل کننده معماری معاصر ایران است.

وی توضیح داد: کاخ مرمر در دوره قبل از انقلاب و بعد از انقلاب مرمت شده است، در هر دوره دسترسی به مجموعه سخت بوده است. کاخ مرمر نمادی از معماری پس از انقلاب صنعتی است انقلابی که تحولاتی گسترده ای در همه زمینه ها ایجاد کرد، حتی در معماری که خود سر منشا تحولات بسیاری در زندگی اجتماعی فرهنگی مردم جهان شد.

پژوهشگر معماری معاصر ایران به تأسیس دارالفنون ( مدرسه دولتی ) اشاره کرد و افزود: دارالفنون در تحولات معماری معاصر و مدرن آن زمان بسیار موثر بود، کتاب سرآمدان هنر دقیقا به همین نکته اشاره می کند که معماری چه تاثیر مهمی در تحولات جامعه دارد.

شافعی خاطرنشان کرد: «انجمن ایران جوان»  سال ١٣٠٠ تاسیس شد، مرامنامه این انجمن از اسناد آغاز تحولات دوره پهلوی اول و گذار به دوره مدرن است، در همین دوره است که پیمانکاران و مهندسان و طراحان به حوزه ساخت و ساز وارد می شوند.

وی گفت: احداث راه آهن و ساخت ایستگاه راه آهن با معماری های خاص آن ،نقطه عطف تحولات معماری در دوره پهلوی اول است.

مهندس «نگار منصوری» در ادامه توضیح داد: پیش از احداث کاخ مرمر ، اینجا تاکستان بود، سعداباد پیش از کاخ مرمر ساخته شد. تا آن زمان محل ملاقات های پهلوی اول (رضا شاه) کاخ گلستان بود و بعداً تصمیم گرفت کاخ مرمر را متفاوت از کاخ گلستان که یادگار معماری قاجار است بنا کند.

وی درباره تفاوت معماری ایرانی و اروپایی گفت: کاخ های کوچک اروپایی پلان مربع یا مستطیل شکل با یک حیاط مرکزی دارند و راه پله از حیاط مرکزی پایه گذاری می شود. پله های کاخ مرمر می‌توانست شکل دیگری ساخته شوند. در صورت انچه امروز در بنای کاخ مرمر می بینید جزو آثار ملی و دارای ارزش های کم نظیر و منحصر به فرد معماری است. بنایی که تزیینات تکمیلی آن از سال ١٣١٢ تا ١٣١٨ شمسی توسط معماران آن دوره انجام شده است.

پژوهشگر معماری معاصر گفت: مدرسه (کالج)البرز با مدیریت سامویل مارتین جردن امریکایی، بیمارستان شاه رضا با معماری استاد کریم طاهرزاده بهزاد به عنوان نخستین بیمارستان مدرن ایران بعد از دوره قاجار از نمادهای مهم آغاز دوره مدرن معماری است.

مهندس «سام گیوراد» در این نشست درباره پیشینه بنای کاخ مرمر گفت: تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران پیش از مشروطه آغاز شده بود. نوع معماری که در بناهای ابتدای جاده چالوس می بینید الگویی از بنای تخت جمشید است. 

گیوراد در ادامه درباره اهمیت معماری کاخ مرمری اظهار داشت : عبدالله مستوفی در کتاب سه جلدی «شرح زندگی من » توضیح می دهد «خیابان پهلوی (ولیعصر ) با تصمیم رضا شاه برای اتصال کاخ سعد آباد به کاخ مرمر بود، در این خیابان به فاصلهٔ هر دو متر، یک چنار و بین هر دو چنار یک بوته گل سرخ کاشتند؛ بنابراین در دو سوی مسیر ۱۸ کیلومتری خیابان مجموعاً ۱۸ هزار چنار کاشته شد. البته برخی این تعداد را تا ۲۴ هزار اصله نیز برآورد کرده‌اند. در زمستان ۱۳۱۹ برای نگهداری از درختان پای چنارها را به عمق یک متر و نیم گودبرداری کردند و به جایش کود ریختند. همچنین یک استخر بزرگ هم بین محمودیه و تجریش پی‌کنی کرده بودند که ذخیرهٔ آب برای چنارها فراهم باشد، اما قضایای شهریور ۱۳۲۰ این اقدام را ناتمام گذاشت». 

پژوهشگر معماری معاصر ایران گفت: در تهران  نمادهایی از معماری بعد از دوره قاجار و ابتدای دوره پهلوی وجود دارد، خیابان ولیعصر همچنان طولانی ترین چنارستان جهان است. همین کاخ مرمر علاوه بر معماری بی نظیر روایت تاریخ معاصر ایران در دوره گذار به دوران مدرن است، فقط کاخ نیست بلکه حاشیه اطراف آن هم روایت تاریخ است، خانه «محمد مصدق» نخست وزیر ایران نزدیک همین کاخ بوده است، خانه پرفسور «شهریار عدل» پدر معماری و طراحی ایران که دوستی نزدیک با محمود رضا پهلوی (نهمین فرزند رضا شاه) دوستی نزدیک داشت نزدیک این کاخ بین‌ظیر است .

موزه هنر ایران (کاخ مرمر) در تقاطع خیابان ولیعصر (عج)  و خیابان امام خمینی (ره) در تهران واقع شده است.  

از سال ١٣٩٨ کاخ مرمر به موزه تبدیل شده است، «موزه هنر ایران»  در دو طبقه با تالارهای متعدد گزیده‌ای از تاریخ هنر ایران در اعصار مختلف را نشان می­ دهد. در طبقه همکف سه تالار نخست به معرفی آثار ایرانیِ پیش از تاریخ تا سده ­های اولیه اسلامی همانند سفالینه‌های منقوش، ابزار زندگی و ظروف پرداخته است. همچنین در تالاری دیگر، گزیده­ای از آثار فاخر هنر ایرانی، اسلامی در رشته­ های گوناگون دیدنی است.

روز جهانی معماری، نخستین دوشنبه ماه اکتبر هر سال است که مصادف با «روز جهانی اسکان بشر» است. این روز از سوی اتحادیه بین‌المللی معماران (UIA) بدین عنوان نام‌گذاری و مشخص شده‌است. علاوه بر این در کشور ایران روز سوم اردیبهشت به عنوان روز ملی معمار شناخته می‌شود.
اتحادیه بین‌المللی معماران از سال ۲۰۰۵ با هدف «یادآوری به جهانیان برای مسئولیت جمعی‌شان برای آینده سکونت بشر» نخستین دوشنبه ماه اکتبر هر سال را به عنوان «روز بین‌المللی معماری» نام‌گذاری کرد. این روز پیش از این به عنوان روز جهانی اسکان بشر از سال ۱۹۸۶ از سوی سازمان ملل متحد نام‌گذاری شده‌ بود. هر ساله در این روز مراسم‌ گوناگونی در پیوند با حق انسان‌ها برای با داشتن مسکن مناسب و نیز همایش‌هایی با وضوع معماری برگزار می‌شود. اتحادیه بین ‌المللی معماران (UIA) سازمانی غير دولتي است که در سال ۱۹۴۸ میلادی در شهر لوزان کشور سویس با هدف متفق كردن معماران تمام كشورهاي جهان بدون در نظر گرفتن مليت، نژاد، مذهب و يا مكتب فكری آنها پايه‌گذاري شده است.

معماران سراسر نقاط جهان می توانند با عضویت در اتحادیه بین المللی معماران، از امکانات گوناگون همچون کاریابی، شرکت در مسابقات و همایش‌های گوناگون و کمک‌های ادامه تحصیل بهره‌مند شوند و از این طریق از حقوق کلی خود در سطح جهان پاسداری نمایند. تاکنون ۱۲۴ کشور به این اتحادیه پیوسته اند؛ از هر کشور فقط یک نهاد فراگیر اجازه دارد به عضویت این اتحادیه درآید و کلیه معماران مستقل آن کشور تنها از طریق به عضویت در آمدن در آن نهاد، عضو UIA شناخته خواهند شد. در بسیاری از شهرهای جهان مردم نمی‌توانند شیوه‌های زندگی ایمن را رعایت نمایند، و این اتفاق دلیلی ندارد جز دسترسی نداشتن به آب و فضای تمیز. سیاست‌های شهری بایستی خدمات مناسب، مسکن ایمن و فضای تفریحی ایده آل را برای همه شهروندان تضمین نماید. برنامه‌ریزی، طراحی و معماری شهری برای داشتن آینده شهری بهتر، برای همگان لازم و ضروری است.

کشورهای عضو اتحادیه بین المللی معماران در ۵ اکتبر سال ۲۰۲۰ میلادی متحد شدند تا نشان دهند که چگونه معماری و معماری شهری می‌تواند جوامع ما را قوی، ایمن، عادلانه و مقرون به صرفه نماید؛ و درنتیجه چگونه می‌توانند ما را به سمت آینده شهری بهتر سوق دهند.