کاروانسرای جهانی «قلی» در مسیر بکر ابریشم
طاهره ادیبی
به گزارش اخبار ساخته ها؛ از ۱۱ کاروانسرایی که در مسیر جاده ابریشم در شاخه جرجان به نیشابور قرار دارد هشت کاروانسرا از این تعداد در خراسان شمالی قرار دارد.
بناهای موجود در مسیر جاده ابریشم از لحاظ ارزش های تاریخی و فرهنگی از اهمیت خاصی برخوردار هستند و از گذشته تاکنون این جاده همیشه علاوه بر محلی برای جابجایی کالاها بوده، موجب انتقال فرهنگ، تکنولوژی، اندیشه و علم هم بوده است. به همین دلیل شهرهایی که در مسیر راه ابریشم قرار گرفته‌اند در طول تاریخ شاهد شکوفایی اقتصادی و فرهنگی خاصی بوده‌اند.
مسیر جرجان به نیشابور نه تنها به دلیل وجود تاسیسات وابسته به راه، مانند کاروانسراها، آب انبارها، برج‌ها و بناهایی که مربوط به راهنمایی مسافران و مراقبت از راه‌ها هستند، بلکه تعداد زیادی از مشاهیر علم و ادب و فرهنگ در شهرهای این مسیر رشد و پرورش کرده اند که نشان دهنده تاثیرات این مسیر فرهنگی است.
ساختن بناهای باشکوه و هنرهای ظریف بکار رفته در آن در کنار صبر و حوصله، عشق و ایمان هم می خواهد. کاروانسراهای تاریخی برای عشق خدمت به کاروانیان و مکان گفتمان ملت‌ها شکل گرفتند که یکی از این کاروانسراها، کاروانسرای «قلی» است که امسال به ثبت جهانی رسید.
رباط قلی در فاصله چهار کیلومتری جاده آسفالته سنخواست قرار دارد، این کاروانسرا یادگاری از راه ارتباطی معتبر بین خراسان و استرآباد است.
ساخت این کاروانسرا را به امیر علیشیر نوایی وزیر سلطان حسن بایقرا نسبت می‌دهند (کلنل ییت سفر نامه خراسان و سیستان صفحه ۳۵۹).
ناصرالدین شاه ساخت بنا را به زمان تیموریان و یا صفویان نسبت می‌دهد، در سفرنامه مک‌گریگور، از این رباط به نام رباط شاه یا شاه عباس نام برده شده است، محمد حسن‌خان صنیع الدوله ( اعتمادالسلطنه ) در صفحات ۱۲۴و ۱۲۵ مطلع‌الشمس در خصوص این رباط می‌نویسد: یکی از قرای سنخواست روستای قلی است که در دامنه کوه موسوم به همین اسم که قسمتی از صعلوک است، قرار دارد.
در نیم فرسخی این قریه رباطی است موسوم به رباط قلی که سرای معتبری بوده و بنای آن یک جا از سنگ‌خاره و گچ خالص ساخته شده و از کتیبه بالای در، تقریباً چهار صفحه باقی است و آثار موجود شهادت می دهند که تاریخ بناء از اواسط عهد گورکانیه است.
این رباط به شکل مستطیل است که به صورت شرقی غربی ساخته شده است. سنگ‌های الوان به کار گرفته شده در این بنا به رنگ های متنوع سبز، قرمز، بنفش و کبود با ملاط و گچ است.
ضلع شرقی که درب ورودی در آن تعبیه شده است دو برج زوایای شمالی و جنوبی دارد که برج شمالی ۷۰ درصد سالم است و برج جنوبی تخریب شده است. محوطه رباط حدود ۲۴ متر طول و ۱۶ متر پهنا دارد. حیاط کاروانسرا در هر ضلع دارای ایوانی بوده است.
اصولا ساخت کاروانسراهای با پلان چهار ایوانی از دوره سلجوقیان به بعد مرسوم شده است اما باید قبول داشت که احداث بنای چهار ایوانی با حیاط باز مرکزی سابقه طولانی در معماری ایران داشته و این نقشه را می توان در کاخ اشکانی آشور ملاحظه کرد.
انتهای پیام/
