مسجد جامع یا مچد جمه

به گزارش پایگاه خبری اخبار ساخته ها؛ مسجد جامع بروجرد معروف به مسجد جمعه که با گویش بروجردی به آن "مچد جمه" گفته می شود، یکی از مساجد تاریخی و از بناهای معماری معروف در شهر بروجرد است.

مردم بروجرد بر این عقیده هستند که امام حسین (ع) به بروجرد سفر کرد و در مسجد جامع سخنرانی داش، این باور سینه به سینه مطرح شده و بصورت مکتوب جایی ثبت نشده است.

بر اساس بررسی های باستان شناسان، بنای اولیه مسجد جامع بروجرد به قرن دوم تا سوم هجری قمری تعلق دارد و از آتشکده ای نیمه ویران از دوره ساسانی ها به مسجد تبدیل شده است. بعد از ورود اسلام به ایران همانند سایر مکان های مذهبی زرتشیان تبدیل به مسجد شدند، مسجد جامع بروجرد نیز یکی از آن ها بود.

این مسجد بین سال های 150 تا 266 هجری قمری و در زمان حکومت ابودلف بر غرب ایران، با حضور وزیر وی به نام حموله بن علی بروجردی در دستور کار قرار گرفت. شبستان شمالی مسجد نیز در قرن چهارم ساخته شد.

مسجد مذکور با توجه به قدمت آن (12 قرن) آسیب های متعددی بر آن وارد شده و بارها مورد بازسازی قرار گرفته است. محوطه سازی مسجد در قرون چهار و پنج هجری قمری و نیز الحاقات و تعمیرات آن بر کتیبه های موجود، در سال های 1022، 1069، 1092 و 1209 هجری قمری صورت گرفته است.

مسجد جامع بروجرد به‌صورت یک بنای مجموعه‌ای ساخته شده بود که شامل مسجد، آب‌انبار، ساختمان غریب‌خانه، میدان و سایر متعلقات بود و امروزه اثری از آن‌ها نیست. مسجد جامع ویژگی‌های معماری اسلامی و معماری باستانی ایران را در خود جای داده است.

مسجد جامع بروجرد از نظر شکل از نوع مساجد تک ایوانی است و دو در ورودی در قسمت‌های شرقی و غربی دارد که به صحن اصلی باز می‌شود. این سازه تاریخی شامل حیاط مرکزی، ایوان، فضای گنبدخانه و شبستان‌های اطراف آن و شبستان زمستانی می‌شود. در ضلع شرقی مسجد نیز آرامگاهی قرار دارد. بنابر شواهد موجود، صفویان، زندیان و قاجاریان تعمیرات اساسی در مسجد انجام دادند و بخش‌هایی به آن افزودند.

گنبدخانه: گنبدخانه‌ در ضلع جنوبی مسجد قرار دارد و ارتفاع گنبد آن از سطح زمین به ۲۰ متر می‌رسد. پی دیوارهای گنبدخانه از سنگ سیاه مورق و سنگ لاشه با ملاط آهک ساخته شده است. معماری این بخش به چهارطاقی‌های دوره ساسانی شباهت دارد.

شبستان شمالی: این شبستان در ضلع شمالی مسجد با ارتفاعی کمتر از سایر بخش‌ها قرار گرفته است و در تابستان فضای خنکی دارد. این شبستان با ستون‌های زیادش باعث تحسین هر بازدیدکننده‌ای می‌شود. جالب اینکه اگر دو نفر در دو ستون روبه‌روی هم به‌صورت ضربدری بایستند و صحبت کنند، صدای یکدیگر را می‌شنوند.

ایوان جنوبی: ایوان جنوبی دو گلدسته دارد که بعدها به مسجد اضافه شده‌ است.

منبر چوبی: این منبر که ۹ پله دارد، در ایوان میانی مسجد خودنمایی می‌کند.

وضوخانه: وضوخانه در مجاورت مسجد قرار دارد و دارای ورودی بزرگی به نام غریب‌خانه است.

متن فرمان شاه عباس دوم صفوی بر بالای ورودی غربی قرار دارد که تاریخ ۱۰۲۲ هجری قمری را نشان می‌دهد. کتیبه‌ای نیز بر منبر گنبدخانه وجود دارد که سال ۱۰۶۸ هجری قمری روی آن حک شده است. از دیگر آثار تاریخ‌دار در این مسجد می‌توان به یکی از درهای مسجد در محل اتصال شبستان غربی به گنبدخانه با تاریخ ۱۰۹۲ هجری قمری و دو لوح سنگی در طرفین ایوان مسجد با تاریخ ۱۲۰۹ هجری قمری اشاره کرد.

بر اساس منابع و کاوش‌ها، گنبد اصلی قدیمی‌ترین بخش مسجد محسوب می‌شود. در کتیبه‌ای به خط کوفی که در کاوش‌های اخیر بدست آمده، ابوالعز محمد بن طاهر بن سعید بانی گنبد معرفی شده‌ است:

"بسم الله اللهم اغفر امر هذه القبه الصدر لا جل مجدالدین جمال الاسلام عزالملک ابوالعز محمد بن طاهر بن سعید اطا اله بقائه".

مسجد جامع در زمان سلجوقیان آباد بود و اعتبار زیادی داشت. در همین دوره تزییناتی به بنا افزوده شد. تزیینات مسجد بر پایه آجر هستند و در حد مختصری تزیینات کاشی‌کاری و گچ‌بری در آن به چشم می‌خورد. 

سفالینه‌های مکشوفه از استمرار فعالیت‌های ساختمانی در مسجد و تعمیر و بازسازی آن از قرن سوم تا قرن یازدهم هجری قمری حکایت دارند. اوج رونق مسجد به دوره سلجوقیان برمی‌گردد. لایه‌های شناسایی‌شده در عمق ۲۳۰ سانتی‌متری کف فعلی گنبدخانه نشانه وجود بنایی از قرون اولیه هجری قمری هستند. پس از این دوره، با احداث ستون‌های آجری و طاق‌ها و تویزه‌های خشتی، کف گنبدخانه تا سطح فعلی آن بالا آورده‌ می‌شود. با توجه به هم‌سطحی کف فعلی گنبدخانه با شبستان‌های طرفین آن، می‌توان احداث این دو شبستان را هم‌زمان با بالاآوردن کف گنبدخانه دانست.

در دوره ایلخانی آسیب زیادی به مسجد وارد شد که در ادامه تعمیر و بخش‌هایی به آن اضافه شد. این بخش‌ها شامل تعمیر گنبد، احداث ایوان و شبستان‌های شرقی، غربی و شمالی بود.

کشف چهار سکه نقره با تاریخ‌های ۸۵۱ و ۸۵۳ هجری قمری در شبستان غربی این احتمال را تقویت می‌کند که شبستان‌های مذکور در نیمه دوم قرن نهم هجری قمری ساخته شده باشند. بعدها فضای خالی زیر گنبدخانه را پر و طاق‌های خشتی آن را خراب کردند که با توجه به کشف سکه‌ای با تاریخ ۱۱۲۴ هجری قمری در این محل، می‌توان این اقدامات را به اوایل قرن دوازدهم هجری قمری نسبت داد. در سال ۱۲۰۹ هجری قمری، تقی خان رازانی، حاکم بروجرد در دوره فتحعلی شاه قاجار، ایوان و مناره‌های طرفین آن را احداث و به گنبدخانه ملحق کرد.

بعدها در دوره جنگ ایران و عراق نیز خسارات بسیاری به بنای اصلی مسجد وارد و بخش‌هایی از شبستان شمالی آن ویران شد. در سال ۱۳۸۵ در حالی که بنای مسجد تحت مرمت بود، زلزله‌ای مهیب باعث آسیب به بنا شد و گلدسته‌های آن فرو ریخت. با نظر کارشناسان اقدامات مرمتی روی مناره‌های مسجد انجام گرفت و با الهام از طرح مقاوم‌سازی لرزه‌ای بازسازی شد.

این بنا در سال 1314 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

انتهای پیام/