مسجد جامع اردستان نخستین مسجد دوطبقه تاریخ اسلام

به گزارش پایگاه خبری اخبار ساخته ها؛ مسجد جامع اردستان به به گویش اردستانی "مِزگی آنّه" گفته می شود. مسجد جامع اردستان به شیوه مسجد جامع اصفهان احداث شده است ومعمار بنا استاد محمود اصفهانی است. مسجد مورد نظر نخستین مسجد دوطبقه تاریخ اسلام و دومین مسجد چهار ایوانی جهان اسلام است که در دوره سلجوقی ایجاد شده است.

این بنا در گذشته یک آتشکده بود که بعدها به مسجدی چهار ایوانی تبدیل شد.

مسجد جامع اردستان در زمان ساسانیان یک آتشکده یا معبد بود که بعدها به مسجد شبستانی تبدیل شد. این مسجد دارای یک صحن در مرکز، شبستان‌های ستون‌دار در چهار طرف حیاط، دیوار خشتی محصورکننده و سردر بود؛ ولی هلاکوی مغول در جریان قتل و غارت قرن هفتم هجری قمری اردستان، بنا را به‌صورت نیمه ویران درآورد.

تاریخچه ساخت مسجد جامع اردستان را می‌توان به سه دوره قسمت کرد:

دوره اول: بنا از یک آتشکده گنبدی شکل به یک مسجد شبستانی به سبک خراسانی (در قرن سوم هجری قمری) تبدیل شد که گنبد فعلی مربوط به سبک رازی است.

دوره دوم: مسجد شبستانی به مسجد کوشک‌مانند (در قرون سوم و چهارم هجری قمری) تبدیل شد.

دوره سوم: مسجد کوشک‌مانند در دوره سلجوقی (در قرن ششم هجری قمری) تقریبا خراب و به‌شکل یک مسجد چهار ایوانی به سبک رازی (با توجه به نظرات مرحوم پیرنیا) احداث شد.

اطلاعات کامل و مشخصی از بانی مسجد در دسترس نیست؛ اما به گفته بعضی از مردم «عمربن عبد العزیز آل ابی دُلَف» بانی مسجد است. در کتیبه‌ها و منابع بررسی شده نام چند نفر دیگر نیز وجود دارد که عبارت‌اند از سلطان بیک، میرمحمد سعید اردستانی، علی بن احمد طباطبایی و محمد مهدی حکیم الملک. نام استاد «محمود بن محمد اصفهانی» به‌عنوان معمار ایوان جنوبی و نام استاد «حیدرعلی معمار اردستانی» به‌عنوان معمار ایوان شمالی در کتیبه‌ها حک شده است.

مسجد جامع اردستان دارای چند در ورودی است که عامل ارتباط فضاهای اطراف با مسجد هستند. ورودی اصلی یک راهروی طولانی است که در گوشه جنوب غربی مسجد قرار دارد و از یک طرف به محله فهره و از طرف دیگر به دشت محال منتهی می‌شود. نمای ورودی شامل یک قوس، دولچکی، دو قاب تزیینی، دو طاق‌نمای محرابی شکل، دو نیم‌ستون آجری و دو سکوی آجری است.

قسمت شمالی مسجد دارای دو ورودی است که یکی به مدرسه علمیه راه دارد و دیگری (با فاصله کمی) گذر شمالی را به داخل مسجد وصل می‌کند. مسجد صحنی مستطیل‌شکل دارد که به‌وسیله ایوان‌ها احاطه شده است.

ایوان جنوبی به ایوان صاحب‌الزمان معروف است. این ایوان از قدیمی‌ترین بخش‌های مسجد به شمار می‌آید و شامل ایوان و گنبدخانه است. طاق‌بندی و آجرکاری زیر گنبد به زمان سلجوقیان و به اواخر قرن پنجم هجری قمری برمی‌گردد که از شاهکارهای هنری و بسیار با ارزش این دوره است. کتیبه‌هایی زیبا نیز به خط ثلث در طاق‌های قوسی و اطراف شبستان در گنبدخانه مسجد دیده می‌شوند. 

ایوان شمالی در زمان حکومت شاه طهماسب صفوی و توسط استاد «حیدر علی بن ذوالفقار اردستانی» (از معماران ماهر قرن دهم هجری) کامل شده که به صفحه صفا معروف است.

ایوان شرقی که به صفه امام حسین (ع) یا صفه امیر جمله شهرت دارد، در قرن یازدهم هجری قمری با سعی و تلاش «میر محمد سعید» ملقب به «امیر جمله المک ارسادات عظام حسینی اردستان» بنا شده است. روی دری که یک لنگه از آن وجود دارد، شعری را حکاکی کرده‌اند.

ایوان غربی به ایوان امام حسن مجتبی (ع) یا حکیم‌الملک شهرت دارد. سقف این ایوان دارای نقاشی‌ها و آیات قرآنی است و در بالای آن مناره‌ای قرار دارد. در این ایوان کتیبه‌ای دیده می‌شود که با خط نستعلیق نوشته و اکنون بخش‌هایی از آن تخریب شده است.

محراب اصلی مسجد در زیر گنبد قرار گرفته و مزین به تزئینات گچ‌بری و آیات قرآن است که به عنوان زیباترین محراب جهان معرفی می‌شود.

گنبد تاریخی مسجد از روی پایه مربع تا ارتفاع ۹ متری کشیده شده و شامل هشت گوشواره، ۱۶ نیم لوزی، ۳۲ نیم دایره و ۶۴ نیم لوزی است .این بنا در سال ۱۳۱۱ با شماره ثبت ۱۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/