مسجد جامع ابرکوه مسجدی دو قبله‌ای با هزار سال عمر

به گزارش خبرنگار پایگاه خبری اخبار ساخته ها؛ مسجد جامع ابرکوه مربوط به دوره ایلخانی است و در ابرکوه، میدان اصلی شهر در مرکز شهر واقع شده و در دوره تیموری بازسازی شده است. شهر ابرکوه که یکی از توابع استان یزد می باشد، دارای ۴۰۰ اثر تاریخی و طبیعی شناخته شده است. از بین ۴۰۰ آثار تاریخی آن، ۱۴۶ اثر به ثبت ملی رسیده است. از طرفی در این شهر، مساجد از جایگاهی ویژه برخوردارند و از بین ۷۵ مسجد آن، ۳۰ مسجد قدمت تاریخی دارند. یکی از مساجد تاریخی شهر، که باعث معروفیت هرچه بیشتر آن شده است، مسجد جامع ابرکوه است که در نهم مرداد ۱۳۱۲ خورشیدی در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت.

مساجد، از زمان اسلام تاکنون علاوه بر نقش اصلی آنها، به عنوان مرکز و پایگاهی برای فعالیت های مختلف اجتماعی به کار می رفتند. از آنجا که در شهر ابرکوه مساجد از جایگاه ویژه ای برخوردارند و تعداد مساجد در این شهر زیاد است، به نظر می رسد که مرکزی برای انجام اینگونه فعالیت ها بوده است.

مردم معتقدند که پایه‌ریزی مسجد خشتی و عظیم ابرکوه، در قرون اول و دوم گذاشته شده (زمان پذیرفتن دین اسلام توسط اهالی ابرکوه) سپس در قرون بعد و در هر دوره‌ای، تکمیل گردیده است. در دو دوره تیموری و صفوی، چیزهایی به آن اضافه شده تا در دوره ایلخانی، به شکل کنونی درآمده است؛ به‌طورکلی در این مجموعه، آثار دوره‌های مختلف پیش از اسلام تا قرون ۱۳ و ۱۴ هـ.ش مشاهده می‌شود.

پس از دوره صفویه، در تعمیر و حفظ مسجد کوتاهی شده است؛ تا آنجایی که قسمت زیادی از بنا که جزو متعلقات و مخلفات آن به‌حساب می‌آمده و در اطرافش قرار داشته، اکنون خراب گردیده و به‌جای آن‌ها، بناهایی ساخته شده که هیچ ارتباطی به مسجد جامع ندارد.

زمان ساخت مسجد به قرن چهارم میلادی و دوره ایلخانیان  بر می گردد. آثار دوره های مختلف تا قرن ۱۳ و ۱۴ میلادی در داخل مسجد وجود دارند. این مسجد در دوره تیموریان (قرن ۱۵ میلادی) بازسازی و مرمت و الحاقاتی به آن افزوده شد.

در واقع، بنای مسجد از جمله آثار دوره مغول می باشد و در پایان سلطنت سلطان ابوسعید، بازسازی و مرمت گردید. در این دوره مسجد تعمیر و در ایوان شرقی آن محرابی با گچ بری خاص نصب شد.

با اینکه قدمت مسجد را به دوره تیموری نسبت می دهند، اما آثاری از دوران قبل از اسلام در داخل مسجد کشف شده است. به گفته برخی کارشناسان، قدمت بعضی از قسمت های این بنای تاریخی به دوران پیش از اسلام و قدمت برخی مربوط به دوره سلجوقی و حکمرانان مغول است.

ساختمان مسجد از خشت خام ساخته شده است. با این وجود، بسیار محکم است و طی سال ها زیادی که از عمر آن گذشته، پا برجا مانده است.

ورودی مسجد جامع ابرکوه رو به شمال بوده و به وسیله دهلیز هشت گوش خود به حیاط مستطیلی شکل آن، راه می یابد. در میانه حیاط سردابه ای به شکل صلیب و به ابعاد ۱۰×۱۰ مشاهده می شود. سردابه از ویژگی های معماری عهد ایلخانان می باشد. بنابراین، انتظار می رود که معماری مسجد جامع ابرکوه، مربوط به دوره ایلخانی باشد. علاوه بر آن، در محوطه حیاط سنگ قبرهایی مربوط به سال های ۱۴۱۶ و ۱۵۹۹ میلادی کشف شده است.

ارتفاع سر در ورودی مسجد زیاد است. در سمت جنوب شرقی مدخل ورودی، شبستانی قرار دارد که تاق های آن دارای مقرنس کاری ویژه ای است. شبستان دیگری در قسمت غربی وجود دارد که در جلوی آن ایوانی قرار گرفته است.

اکثر مسجد جامع ها، از سبک معماری چهار ایوانی تبعیت می کنند و دارای محراب، شبستان و دهلیز هستند. مسجد جامع ابر کوه نیز به همین سبک ساخته شده است. شبستان های این مسجد در پشت ایوان ها شمالی و جنوبی قرار گرفته اند. این مسجد همچنین دارای یک مناره در ضلع جنوبی است.

علاوه بر آن، مسجد جامع ابرکوه، دارای یک صفه (شاه نشین) است. در مرکز صفه زیر زمینی قرار دارد که صفه بالای این زیرزمین، محل اقامه نماز در فصل تابستان بوده است.

در ضمن، این مسجد دارای محراب های متعددی است. دو محراب اصلی آن حرف برای گفتن دارد. محراب بزرگ مسجد که شبیه بناهای مغولی ساخته شده است، از قبله ۴۵ درجه اختلاف دارد. این محراب سنگی که از جنس مرمر است، دو ستون تزیینی دارد. برای اصلاح جهت قبله محراب اصلی، محراب دیگری در مسجد ساخته شده است.

همچنین چهار محراب دیگر نیز در مسجد جامع ابرکوه قابل مشاهده است. از بین آنها سه محراب، از جنس سنگ مرمر و آهک ساخته شده است. جنس محراب چهارم از کاشی ساده است.

در داخل مسجد، نقش هایی از طرح اسلیمی و گیاهی دیده می شود. این مسجد دارای کتیبه است که در آن نوشته ای به خط نسخ و کوفی به شیوه گچ بری برهشته دیده می شود. گچ بری برهشته، نوعی گچ بری است که در آن برجستگی زیادی نسبت به زمینه ایجاد می شود.

وجود دو قبله یا بهتر بگوییم دو محراب باعث شده تا مسجد جامع ابرکوه نسبت به مساجد دیگر کشور متفاوت‌تر باشد. چطور؟ بعضی باور دارند که عمر بنای اولیه مسجد به زمان مغول برمی‌گردد و بعضی هم معتقدند که پیشنیه‌ آن بسیار قدیمی‌تر از این حرفاست.

به‌هر حال در زمان ساخت بنای اولیه محراب با توجه به قطب مغناطیسی شمال حدود 47 درجه اختلاف داشته و همین باعث شده تا آن را اصلاح کنند و یک محراب دیگه بسازند. با ساخت محراب جدید تا حدود زیادی قبله اصلاح شده است. به‌همین دلیل از آن زمان به بعد به این مسجد دو قبله‌ای گفته می‌شود.

چیزی که باعث می‌شود تا مسجد جامع ابرکوه مقدس جذاب و دیدنی به‌نظر برسد و چشم هر بازدیدکننده‌ای را ساعت‌ها به خودش خیره کند، معماری منحصربه‌فرد و خاص آن است. سبک معماری مسجد از نوع چهار ایوانی‌هاست و محراب‌ها، دو شبستان و دهلیز هم دارد.

قتی که به این مسجد وارد ‌می‌شوید از دهلیز بزرگ، زیبا و خیره‌کننده که هشت گوشه است رد خواهید شد و به حیاط مرکزی مستطیل شکل آن می‌رسید. فضای داخلی و حال‌و‌هوای روحانی این مسجد در کنار معماری خاص باعث می‌شود تا ساعت‌هایی پر از آرامش و متفاوتی را در آنجا بگذرانید.

یک مورد جذاب در مسجد جامع ابرکوه محراب گچبری شده آن است که با نهایت ظرافت و زیبایی انجام شده و باعث می‌شود به این فکر کنید که دستان چه هنرمندی ساعت‌ها و روزها به خلق این اثر فوق‌العاده پرداخته است. چرا که از نقش‌های اسلیمی و گیاهی و کتیبه‌های با خطوط نسخ و کوفی در این گچبری‌ها به‌کار گرفته شده و باعث می‌شه تا عقل و هوش از سر شما ببرد. اما آن یکی محراب که الان به عنوان محراب اصلی شناخته می‌شود کاملا از جنس سنگ مرمر است.

این اثر در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۱۲ با شماره ثبت ۱۹۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

انتهای پیام/