سردر باغ ملی با معماری جعفرخان کاشی

به گزارش اخبار ساخته ها؛ میدان مشق اثری بازمانده از دوره قاجار است که در آغاز منطقه‌ ای نظامی بود و برای تمرین‌ های رزمی قشون شاهنشاهی در زمان فتحعلی شاه احداث شد. در واقع اصل واژه «مشق» به‌معنای مارش فرانسوی بود که در زبان فارسی به مشق تبدیل شد. بعد از کودتای اسفندماه سال ۱۲۹۹ خورشیدی، این قشون نظامی دیگر در پایتخت مستقر نبودند و در خارج از تهران تمرین می ‌کردند و آموزش می ‌دیدند. به همین دلیل میدان مشق هیچ‌ گونه کاربرد نظامی نداشت و عملا بدون استفاده مانده بود. تا اینکه رضا شاه پهلوی که در زمان فتحعلی شاه قاجار، وزیر جنگ کشور بود، دستور ساخت سردر باغ ملی را داد.

میدان مشق از بزرگ‌ترین میدان‌ های نظامی در تهران و در اختیار قشون شاهنشاهی بود. پس از ساخت این دروازه طرح برپایی اولین باغ همگانی پایتخت به نام «باغ ملی» در زمین‌ های داخلی میدان مشق برنامه ‌ریزی شد و پس از آن نام این دروازه به «سردر باغ ملی» تغییر یافت. باغ ملی بیشتر از چند سال دوام نیاورد؛ ولی همچنان با احداث ساختمان ‌های متعددی نظیر کتابخانه ملی، موزه ایران باستان و ساختمان وزارت امور خارجه این سردر را «سردر باغ ملی» می‌ نامند. در حال حاضر از میدان مشق چیزی باقی نمانده و فقط ساختمان سردر آن به‌جای مانده است.

سردر باغ ملی از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۴ خورشیدی توسط جعفرخان کاشانی و همکاری آلمانی‌ها، قبل از شروع جنگ جهانی دوم ساخته شد. در احداث بنا معماران دیگری چون استاد اسماعیلی برای انجام سفت ‌کاری‌ ها، استاد کریم منیژه برای ساخت ستون‌ها، استاد خاک نگار مقدم برای ساخت کاشی‌ها و استاد حسین کاشی ‌پز برای کاشی‌کاری‌ها، نقش‌برجسته‌ ای داشتند.

در طراحی سردر باغ ملی تلفیقی از سبک معماری ایرانی و اروپایی، خصوصا در کاشی ‌کاری و کلاه فرنگی دیده می ‌شود که این سبک، معماری روز آن دوره بود. فرم بنای سردر باغ ملی به‌گونه ‌ای دروازه‌ های پایتخت در دوران ناصرالدین شاه را تداعی می ‌کند. مصالح به‌کار رفته در بنا از قبیل سنگ، آجر، چوب، آهن و برنز است.

بنا شامل دو نمای بیرونی و درونی است. نمای داخلی تصاویری از جمله نمایه‌ های کوروش کبیر، فروهر و مردمان هخامنشی دارد. نمای بیرونی از هشت ستون آجری به‌صورت جفت ساخته شده است که در اطراف ورودی‌های سه‌گانه، نسبت به یکدیگر به‌اندازه یک قطر ستون عقب ‌نشینی دارند؛ بدین معنا که در اطراف هر در از چهار ستون، دو عدد از آن‌ها کمی عقب ‌تر واقع شده که به‌ خاطر سایه و روشنایی نور جلوه‌ ای متفاوت و خاص به بنا داده است.

پهنای این سردر از شرق به غرب نزدیک به ۲۷ متر است که در قدیم به‌ دلیل وجود دو اتاق نگهبانی و بازرسی در قسمت غربی و شرقی بیشتر بوده است. پس از چندی اتاق غربی قسمتی از بنای شرکت نفت ایران و انگلیس شد و اتاق شرقی به بنای اداره پست تهران واگذار و بعدها تخریب شد. ستون‌های نمای خارجی با نمای بیرونی فرق دارد و از طرح‌های آن می ‌توان به تسخیر تهران در کودتای ۱۲۹۹ اشاره کرد.

از دیدنی ‌های این سردر بی‌نظیر و باشکوه اتاقکی است که در بالای ورودی وسط، به ‌صورت کلاه فرنگی و تحت ‌تاثیر معماری روسیه با بام شیروانی ساخته شده است. پنجره‌ های اتاقک با طاق هلالی به دو طرف باغ ملی باز می ‌شوند. در قدیم این اتاقک نقارخانه‌ ای بود که مردم تهران با نواختن شیپور از طلوع و غروب خورشید خبردار می ‌شدند.

وی کاشی ‌کاری ‌های نمای سردر باغ ملی اشعاری از محمدعلی کیهانی و ندیم‌ الملک صنعتگر دیده می‌ شود. کاشی ‌های سردر نیز شامل نقوش بسیار زیبایی نظیر تاجی با دو شیر، پلنگ، شیر، خورشید و مسلسل است. در کاشی‌ کاری ‌های سردر باغ ملی عناصری برای یادبود کودتای سوم اسفند و تسخیر تهران توسط رضاخان وجود دارد که در بین آن‌ ها می ‌توان به رضاشاه در حال تیراندازی، تخریب برج و بارو با گلوله‌ های توپ، نقوش تمام قد لژیون قزاق در دو طرف ورودی اصلی‌ و دو فرشته پیروزی اشاره کرد که کم‌ و بیش از حجاری ‌های طاق بستان کرمانشاه الهام گرفته ‌اند.

در کاشی ‌کاری‌ های قسمت بالایی بنا از نقوش و طرح‌ های اسلیمی، میدان جنگ، رضا شاه با تفنگ شصت تیر، مسلسل، شصت تیر، پلنگ، گلوله توپ، پرچم سه رنگ ایران ، نام‌ های امامان، آیه ‌ها و سروده‌ های قرآنی در زیر کلاه فرنگی استفاده شده است. پس از انقلاب اسلامی طرح‌ هایی چون شیر و خورشید از میان طرح‌ های این کاشی‌ ها پاک شد.

منحصربه ‌فردترین و زیباترین قسمت این اثر ماندگار تاریخی، دو دروازه چدنی هستند که یکی از دروازه ‌ها بزرگ و برای عبور سواره و دیگری کوچک ‌تر، در طرفین آن برای رفت و آمد پیاده‌ ها است. در حال حاضر قسمت بزرگ برای عبور سواره‌ ها دیگر وجود ندارد. زمینه تیره چدن در تلاقی با نقوش طلایی رنگ برنجی این دروازه‌ ها را چشمگیرتر و جذاب ‌تر کرده است. درهای این دو دروازه در قورخانه تهران توسط استاد محمدعلی کرمانی ساخته شده‌ اند. روی کتیبه این دروازه با حروف برنجی بر زمینه سیاه رنگ چدنی جمله «این اثر در قورخانه تهران ساخته شد» نوشته شده است.  سر در باغ ملی  در تاریخ ۱۲ مهر ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۳۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع خبر: سایت ویکی پدیا و سایت سفرمارکت

انتهای پیام/