خانه های آجری سنبل معماری اصیل ایرانی

به گزارش اخبار ساخته ها؛ آجر از قدیمی ترین مصالح ساختمانی است که قدمت آن، بنا به عقیده برخی از باستان شناسان به ده هزار سال پیش می رسد. کوره های آجرپزی ابتدایی، بی گمان در مکان هایی ساخته می شدند که در آن لایه های هیزم و خشت متناوباً روی هم چیده شده اند. همچنین بقایای کوره های سفال پزی و آجرپزی در شوش و سیلک کاشان که تاریخ آن ها به هزاره چهارم پیش از میلاد می رسد.  

نشانه هایی از تولید و مصرف آجر در هندوستان به دست آمده است که حاکی از سابقه شش هزار ساله آجر در این کشور است. درگذشته مردم برای ساختن آجر، گل رس و کاه را با لگد کردن آن ها، مخلوط می کردند.  آنگاه، مخلوط آماده شده را در قالب های مستطیلی ریخته و در آفتاب قرار می دادند تا پخته شود اما آجری که به دست می آمد نمی توانست بدون کاه خودش را نگه دارد. لذا مردم بابل، آشور و مصر باستان دریافتند که با گداختن رس، آجرهایی به دست می آید که محکم تر و در برابر هوا مقاوم تر است. درواقع استفاده از آجر ساخته شده با خاک رس حدوداً به ۵۰۰۰ سال پیش می رسد و ظاهراً برای اولین بار جهت ساخت شهرهایی در بین النهرین و دره سند در پاکستان استفاده شده است؛ بنابراین می توان به جرات بیان کرد که وجود آجر و ساخت آن پیشینه ای چند هزار ساله دارد.

نیاز روزافزون بشر به آجر سبب گردیده که با وجود سپری شدن قرن ها از پیدایش این سازه؛ همچنان از اهمیت بالایی برخوردار باشد. خواص این محصول چنان منحصر به فرد بوده که از مراحل نخست تا پایان انجام پروژه ساختمانی جزو ضروری ترین مصالح به شمار می رود و همچنین رنگ و ظاهر آجر سبب تلفیق سازه با طبیعت اطراف گردیده که در نوع خود بی نظیر است.

شاید در نگاه اول این طور به نظر رسد که استفاده از آجر در دکوراسیون داخلی و نما سازی کهنه شده و مانند گذشته استفاده زیادی از آن نمی شود، اما باید گفت که این طور نیست.

تصور برخی از مردم درباره نمای آجری، آجر سه سانت است که این روزها قدیمی شده و کمتر از قبل مورد استفاده قرار می گیرد، اما از آن جایی که آجر تنوع بسیار بالایی دارد و امروزه هم در سبک سنتی و هم مدرن تولید روز افزونی دارد، کاربردهای آن نیز چندین برابر گذشته شده است.

استخراج مواد خام در تهیه آجر بدین صورت است که خاک رس را توسط لودر از سطح زمین برداشت کرده (برخی از خاکهای نسوز را باید از عمق بیشتری برداشت کرد) و توسط کامیون به کارخانه حمل میکنند. خاک سطحی را که خاک نباتی نامیده میشود، کنار میزنند و کلیه ریشه گیاهان و موادی از این قبیل را از خاک جدا میکنند. زیرا این مواد در کوره میسوزند و جای آنها در آجر خالی میماند در نتیجه آجر پوک میشود.

 در کوره تنوره ای که از قدیمیترین کوره های آجرپزی در ایران است، هم محل خشتها و هم محل آتش ثابت است. این کوره از یک اتاقک با دودکشی در سقف تشکیل شده و آتش در کف آن قرار میگیرد. مدت زمان لازم برای پختن آجرها در این ۶ روز است. ولی چون حرارت در همه جای کوره یکنواخت نیست بنابراین از این نوع کوره ۷ نوع آجر مختلف به دست می آید به طوری که از پایین کوره به سمت بالا، آجر جوش، آجر سبز، آجر بهی رنگ، آجر سفید، آجر ابلق، آجر قرمز و آجر نیم پخته حاصل می شود.
۶۰ % آجرهای این کوره قابل استفاده در ساختمان سازی است. از سمتی کوره ها به صورت پیوسته کار نمی کنند. به دلیل این که اتلاف انرژی در آنها بسیار بالا می باشد پس از پخت آجر کوره ها را خاموش کرده و آنها را خارج می نمایند و مجددا برای پخت آماده سازی می کنند. محصول کوره تنوره ای به آجر گری معروف است و بیشتر برای سفت کاری و دیوار چینی معمولی به کار می رود.

از جمله خواص آجر می توان به استفاده از آن در پی سازی و دیوار باربر به علت مقاومت فشاری مناسب و استفاده در تیغه چینی و نماسازی به جهت مقاومت در برابر دما و رطوبت و همچنین استفاده در کف سازی به سبب مقاومت سایشی مناسب، ابعاد کوچک، حمل آسان و سهولت کاربرد آجر و امکان اجرای دهانه های وسیع به صورت قوس، طاق و گنبد نیز اشاره کرد.

آجرهای مختلف بر حسب نوع مواد خام و نیز روش تولید آنها، وزن مخصوصهای متفاوتی دارند ولی به طور متوسط وزن مخصوص آجر مرغوب حدود ۳۱/۸ است. در آجرهای سوراخدار، هر چه تعداد سوراخهای آجر کمتر باشد وزن مخصوص آن بیشتر است.این موضوع بر قیمت آجر سه گل بی تاثیر نیست.

آجری مرغوب است که درصد جذب آب آن بین ۱۰ تا ۱۵ درصد می باشد. معمولاً برای این که آجرها پیش از مصرف تا حدی از آب اشباع شوند، آنها را به مدت ۶۰ دقیقه در آب فرو میبرند و به اصطلاح زنجاب میکنند. آجر یک دقیقه پس از خیساندن حدود ۸۶ درصد آبی را که در ۲۴ ساعت قادر به جذب آن است، به خود میگیرد.

دیوارهای ساخته شده با انواع مختلف آجر ۱ ساعت در برابر آتش مقاومت میکنند.  معمولاً دیوارهای آجری صوت را جذب یا منعکس کرده و از انتقال آن جلوگیری میکنند ولی برای جذب کامل صوت باید مصالح آکوستیک استفاده کرد.

رنگ آجر بستگی به ترکیب شیمیایی خاک رس و آتش کوره دارد. میزان زیاد سنگ آهک در خاک رس، آجر را سفید میکند. خاک رسهایی که مقدار کافی آهن داشته باشند، اگر زیاد پخته شوند آجر حاصل از آنها قرمز میشود، اگر هوای احتراق را کم کنند آجر ارغوانی کم رنگ شده واگر کم پخته شود، عنابی روشن میشود. محیط های شیمیایی قبل از آنکه روی آجر تأثیر گذارند، ملات آن را تخریب میکنند. لذا انتخاب ملات سازگار با محیط از اهمیت بسیاری برخوردار است. 

در ادامه به چند ساختمان آجری ساخته شده در سطح کشور می پردازیم که در نوع خود بی نظیر هستند. 

 ساختمان اداری ترمه به دستان فرشاد مهدی زاده و احمد بطحایی در شهر همدان طراحی شده است. این ساختمان اداری و تجاری با بهره مندی از نمای آجرنما که به صورت سنتی بنا شده، تا با بافت تاریخی منطقه همخوانی داشته باشد. از ویژگی های منحصر به فرد و جذاب ساختمان ترمه سقف منحنی آن است، که افراد می توانند روی آن حرکت کرده و بالا بروند.

 برج گنبد قابوس واقع در استان گلستان، بلندترین برج آجری جهان، و یکی از بی‌نظیرترین آثار آجری برجسته معماری ایران در دوره اسلامی است. این بنای باشکوه به دستور قابوس بن وشمگیر، مشهورترین پادشاه آل زیار، ساخته شده است.

گنبد سلطانیه، بزرگترین گنبد آجری در جهان، در شهر سلطانیه (پایتخت ایلخانیان) بنا شده است، و از آثار برجسته معماری ایرانی و اسلامی به شمار می ‌رود. این بنا به دست مغولان احداث شد، تا به عنوان آرامگاه ابدی هشتمین ایلخان مغول، سلطان محمد خدابنده، مورد استفاده قرار گیرد. گنبد سلطانیه در جهان نیز شهرت خاصی دارد، و از نظر ارتفاع نیز بعد از کلیسای سانتا ماریای ایتالیا و مسجد ایا صوفیه ترکیه، به عنوان سومین گنبد جهان شناخته می شود.

عمارت عالی قاپو در زمره آثار با شکوه و بسیار نفیس عصر صفوی به شمار می آید. همانطور که در عکس مشخص است، این بنا نیز با بهره مندی از آجر بنا شده است.

سی‌ وسه‌ پل توسط الله ‌وردی خان اوندیلادزه بر روی زاینده‌رود در شهر اصفهان، و همزمان با حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده است. این پل، با به کارگیری آجر زرد در ساختارش، یکی از شاهکارهای معماری و پل‌سازی ایران محسوب می ‌شود و از زیبایی و عظمت منحصر به فردی برخوردار است.

انتهای پیام/