خانه ملک مکانی آرام و زیبا در میان شلوغی بازار تهران

به گزارش خبرنگار اخبار ساخته ها؛ مجموعه خانه حاج حسین آقا ملک یکی از مراکز وابسته به موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک است. خانه ملک در بافت بازار تهران قرار گرفته و ارتباط آن با مجموعه های شهری - به دلیل قرارگیری در فاصله بین دو مسجد امام و مسجد جامع- حائز اهمیت است. این بنا به لحاظ معماری شامل دو بخش قاجار و پهلوی است. خانه ملک یکی از بناهایی است که تزئینات خاص هر دو دوره را دارا می باشد. آجرکاری، کاشی کاری، حجاری، گچبری دوره قاجار، منبت کاری، تزئینات چوبی، دیوار پوش های قاجاری و تزیینات فلزی از هنرهای به کار رفته در تزیینات خانه ملک محسوب می شوند.

 حسین ملک معروف به حاج حسین آقا ملک، موسس موزه و کتابخانه ملک به همراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی در سال ۱۳۱۶ می‌باشد. ملک زاده سده سیزده و درگذشته به سال ۱۳۵۱ هجری خورشیدی، فرزند ارشد حاج محمد کاظم ملک‌التجار بود. در عنفوان جوانی در معیت پدر خود به مكه معظمه مشرف شد و از آن تاریخ به حاج حسین‌آقا ملک معروف گردید. وی از طرف پدر جهت رسیدگی و ادارۀ املاک در خراسان، به مشهد رفت و در آنجا ازدواج کرده و مقیم شد.
مرحوم ملك از ابتدای عمر به مطالعه و جمع‌آوری كتب علاقمند بود و این عشق و علاقه را تا آخر عمر حفظ نمود و این خود مقدمه‌ای برای تأسیس و تكوین  تدریجی كتابخانه گرانقدری شد كه امروزه شهرت جهانی دارد.

 ثروتمند بزرگ آذری تبار، زاده تهران و مستقر در مشهد که خیریات و موقوفات او مشهور است. وسعت موقوفات مرحوم ملک تا حدی است که تنها آستان قدس رضوی اداره‌ای به نام اداره موقوفات ملک دارد. کتابخانه و موزه‌ای عظیم نیز از وی باقی‌مانده که در شهر تهران واقع است. از دیگر کارهای خیریه او اختصاص دومیلیون متر مربع زمین جهت ساخت خانه برای فرهنگیان و واگذاری چند ده‌ هزار متر زمین برای پارک عمومی در مشهد است. یکی از میادین اصلی شهر مشهد ملک‌آباد نام دارد که در جوار باغ بسیار بزرگی به همین نام قرار گرفته‌ است.

خانه حاج حسین ملک (تهران)
بازار بین الحرمین تهران که مسجد جامع را به مسجد امام متصل می کند، یکی از راسته بازارهای شلوغ و پر سر و صدای تهران است. در میانه این بازار، یک سردر شکوهمند قدیمی به چشم می‌آید که کتیبه “هوالملک الحق المبین” بر تارکش می درخشد. وقتی از این در گذر می کنیم، با یک چرخش کوتاه در هشتی و پایین رفتن از چند پله، وارد حیاطی می شویم که لبریز از سکوت و آرامش است.

خانه ملک در تهران، مکانی آرام، در میان شلوغی بازار است، گویی آرامش صاحب خود را طی سالیان متمادی حفظ کرده است. بنای اولیه خانه حاج حسین آقا ملک از پدرش محمد کاظم به او رسید و بنایی قاجاری است، که بعدها بخش پهلوی به آن اضافه شد. این بخش پایه اولیه تشکیل بنای کتابخانه و موزه ملک است.
حاج حسین آقا ملک در شرح حال خود نوشته است که در همین خانه به دنیا آمده و از آن جا که متولد سال ۱۲۵۰ خورشیدی است، می توان نتیجه گرفت که خانه اش پیش از این تاریخ ساخته شده و قدمتی بیش از ۱۴۰ سال دارد.
این خانه با ۲۵۰۰ متر مربع مساحت دارای دو بخش اندرونی (شرق بنا) و بیرونی (غرب بنا) است. اما در ابتدای دهه ۱۳۴۰ خورشیدی بخش اندرونی تخریب و به جای آن ساختمان کتابخانه ملک در سه طبقه ساخته شد. حاج حسین در زندگی نامه خود از زورخانه ای متصل به خانه یاد می کند که به پدرش حاج محمد کاظم ملک التجار تعلق داشته و اینک اثری از آن در دست نیست. احتمال می رود این زورخانه همزمان با ساخت کتابخانه تخریب شده باشد.

از این زمان به بعد، جای بیرونی و اندرونی خانه تغییر یافت، یعنی بخش کتابخانه (اندرونی سابق) مورد استفاده ارباب رجوع بود و بخش بیرونی به زندگی خصوصی حاج حسین ملک و خانواده اش اختصاص پیدا داشت.
بیرونی اولیه بنا که هسته اصلی خانه تاریخی ملک را شکل می دهد، دارای یک حیاط مرکزی به مساحت ۱۰۰ متر مربع است که دورادور آن را بنایی با یک طبقه و نیم ارتفاع فراگرفته است. در سمت شمال حیاط اتاق خصوصی حاج حسین ملک معروف به اتاق مخمل قرار دارد و در پشت آن تالاری بزرگ با ۷۲ متر مربع مساحت و دو طبقه ارتفاع به چشم می خورد. خانه ملک همچنین دارای فضاهای متعدد معماری از قبیل اتاق های خصوصی و پذیرایی، آب انبار، زیر زمین های وسیع و آشپزخانه است.
تزیینات خانه نیز قابل توجه است. ازاره دیواره های بیرونی مزین به سنگ هایی است که با نقش گل و گیاه حجاری شده اند. در بالای دیوارها از آجرهای تراش خورده استفاده شده است و در میانشان قاب هایی از کاشی هفت رنگ با نقوش اسلیمی، هندسی و نقش های انسان و حیوان به چشم می خورد.

درون بنا نیز با گچ بری هایی که رنگ آمیزی شده اند، زینت یافته است. ازاره دیوارها آراسته به پارچه های طرح دار یا مخمل کوبی است و سقف برخی تالارها و اتاق ها با قاب بندی های چوبی تزیین شده است.در یک نگاه کلی، تزیینات خانه ملک مانند سایر بناهای دوره ناصری متأثر از هنر اروپایی و در تلفیق با هنرهای سنتی ایران است.
حاج حسین آقا ملک بعد از تبدیل خانه خود به کتابخانه و موزه تا آخرین دقایق عمر در آنجا زندگی کرد و بعد ازفوت وی نیز، کتابخانه و موزه تا چند سال به کار خود در همان محل ادامه داد.

این ملک در تاریخ16/09/1376 با شماره ۱۹۴۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

انتهای پیام/